Lufta për qytetërim

Gjenerata ime ka futur në të drejtën ndërkombëtare principin madhështor: të drejtën për intervenim. Kjo e drejtë në kohën e fundit ka mundësuar tri luftëra çlirimtare: në Bosnje, në Kosovë dhe tash në Afganistan. U takon fëmijëve tanë që të vazhdojnë dhe këtë të drejtë ta kthejnë në një detyrim universal. Për këtë do t'iu duhet shumë më tepër se sa ndihma humanitare e shprehjet e ngushëllimeve.

Kështu thotë në një intervistë dhënë para sa kohësh revistës Der spiegel, Bernard-Henry Levy (BHL), intelektuali më me ndikim sot në opinionin francez, ku i bën një shpjegim interesant intervenimit amerikan në Afganistan. Po e botojmë në mënyrë që lexuesi shqiptar të njohtohet me qasjen e këtij personaliteti ndaj luftës më të re edhe për shkak se BHL shumë vjet rresht ishte një mbrojtës i vendosur i çështjes së Kosovës. Zoti Levi, lufta në Afganistan ka ndarë inelektualët në Francë dhe Gjermani. Ju jeni nga të paktët, i cili që në fillesë gati pa kusht ka mbështetur intervenimin e SHBA-së. Pse mbetët kaq i izoluar? BHL: Si duket shumica e intelektualëve evropianë nuk shqetësohet për fatin e popullit afgan. Ata harrojnë se amerikanët po luftojnë jo vetëm kundër terrorizmit, por edhe për ta çliruar Afganistanin. DS: A mos është synim kryesor i amerikanëve hakmarrja? BHL: Për çdonjërin që sheh tej hundës së vet është e qartë se grushti kundër Bin Ladenit ka për synim edhe çlirimin e afganëve nga një sundim i tmershëm si dhe zhdukjen e njërit prej sistemeve më të zeza të planetit.

DS: Si e shpjegoni atëherë antiamerikanizmin e kolegëve tuaj?

BHL: Ai është mister. Unë nuk jam proamerikan. Kam demonstruar kundër luftës në Vijetnam dhe kundër largimit të Alendes në Kili, që ishte një inskenikm i CIA-së. Llahtarisem nga dënimi me vdekje, i aplikueshëm në Amerikë. Kam reagur me shumë zë edhe kur është zgjedhur Xhorxh Bushi. Por për të qenë i sinqertë, kjo luftë, për të cilën ai është përgjegjës, është kryer çuditërisht mirë. Për më tepër do të mund të ishte premierë botërore.

DS: Luftë pa ndonjë prapamendim imperialist? Disi të ngjallë dyshime…

BHL: Antiamerikanizmi është më tepër se një mosbesim. Ai është një nga konstantat stabile të kulturës sonë politike, madje pasion. E pasioni e verbon njeriun. Ky pasion nuk ka lindur me imperializmin amerikan.

DS: Ku i shihni ju rrënjët e këtij pasioni, nëse jo në arrogancën e një stërfuqie?

BHL: Amerikanët janë, në kuptimin historik, një tip i ri i kombit, të cilin Evropa gjithnjë e ka mbajtur në distancë. Kombet tona të vjetra, gjoja kanë lindur në një territor të përbashkët, në një mbamendje kolektive, në një identitet popullor, prandaj Amerika rusoiste [e ndërtuar sipas idealeve të filozofit Zhan Zhak Rusó] është e padurueshme, e denjë për neveri, një komb skandaloz i fabrikuar me marrëveshje nga lart, në vend që të rritet në mënyrë organike, nga posht.

DS: Do të thotë kritika e imperializmit amerikan ka rrënjë shumë më të thella?

BHL: Te evropianët ende kotet fantazma e gjoja kombit të pastër, një bashkësie të mirëfilltë por të mbyllur. Për ta është e pakëndshme pamja e "fulteres shkrirëse" ku përziehen kulturat. Ndërkaq në rastin e fuqisë amerikane ky mosbesim i vjetër është kthyer në një përbuzje për arrogancën amerikane.

DS: Amerika si botë e materializmit, uniformimit dhe tredhjes së mendjes - a mos është ende gjallë imazhi i shtrembëruar për Amerikën e Hajdegerit?

BHL: Ky është topuzi i të djathtës gjermane dhe franceze, i cili, si në pasqyrë, ndodhet edhe te e majta. Hajdegeri, por dhe ideologët francezë si Zhorzh Valoi, Pier Drilé la Roshel dhe Sharl Morat, mendojnë se Amerika është një katastrofë ontologjike. Kjo kundërshti e tmerrshme metafizike, e cila gëlon në zemër të kulturave evropiane, del në sipërfaqe sa herë t'i jipet rasti.

DS: Pse atëherë urrejtja ndaj Amerikës në botën islamike është dhe më e fuqishme?

BHL : Për muslimanët Amerika është qëngji i flijimit. Ata tmerrohen nga fakti se prej shekujsh ngadalë po shkatërrohen. Humbja e madhështisë, rruga e këputur e arsimimit, turpërimin që ua shkaktoi kolonializmi - krejt kjo përjetohet si një poshtrim i Lindjes nga ana e Perëndimit. Amerikanët kurrë nuk kanë qenë forcë koloniale në Lindjen e Mesme, por njerëzit atje i konsiderojnë si bartëse të "perëndizimit"

DS: Por dhe si mbrojës të Izraelit, të cilin arabët e konsiderojnë si fidan kolonial.

BHL : Kjo është vetëm alibi. Izraeli dhe Amerika nuk i kanë kontribuar turpërimit të arabëve. Ata shërbejnë si zëvendësim, sepse arabët nuk janë në gjendje ta shpjegojnë fatkeqësinë e vet e të njohin fajin te vetja. Shumë arabë jetojnë në botën e tyre magjike në të cilën mbretëron kauzalja diabolike në të cilën SHBA dhe Izraeli të thuash janë të njëjtë: Satanai i Madh dhe Satanai i Vogël.

DS: Athua për këtë po gëlokan kaq shumë teori komploti, si ajo se sulmin në rrokaqiejtë njujorkas e paskan organizuar Izraeli e Amerika për të pasur një shkas për sulm kundër botës islamike?

BHL: " Komploti amerikano-izraelit ", Nju Jorku si " kryeqytet hebre " etj etj, këto janë ide të çmendura të të djathtës ekstreme evropiane, fryma e të cilave qarkullon nëpër shumë kryqytete arabe. Islami në formën e vet fundamentaliste, në njëfarë mënyre është fashizmi i tretë, ai është fashizmi i gjelbërt, pas atij të murmë e atij të kuq.

DS: Megjithatë ju po i barazoni gjërat e ndryshme? Nacionalsocializmi dhe komunizmi kanë qenë sekular, pra lëvizje antireligjioze…

BHL: … me qendër kuazimistike. Të gjithë fundamentalizmat e kanë të përbashkët dëshirën për pastërti, ëndërrën për Njeriun e Ri, i cili jeton në harmoni të plotë me vetën dhe me mjedisin, bashkësinë. Dridhjet e integrizmit islamik, janë grahmat e fundit të totalitarizmit nga shekuli i kaluar.

DS: Ju mendoni se fjala është për luftë civilizimesh, për mbrojtjen e lirisë nga barbaria?

BHL: Po, por jo luftë e Perëndimit kundër islamit. Lufta e vërtetë mes civilizimeve po ndodhë brenda vetë botës islamike. Shkak është zgjërimi i qytetërimit. Kjo luftë do të zgjasë shumë dhe fundi i saj është tmerrësisht i paqartë. Por besoj se ky do të jetë konflikti i madh i shekullit XXI.

DS: A nënkupton kjo se Perëndimi është i vetmi pronar i vlerave të mirëfillta universale: lirisë, demokracisë, individualizmit, të drejtave të njeriut?

BHL: Ajo universalja, apo, si thoshte Hegeli, mendja botërore më së shumti dhe në mënyrën më të vendosur është zhvilluar në Perëndim. Por ekzistojnë dhe forma të tjera të universales, ato paraqiten edhe te islami, ekziston arsimimi arab, në shekullin XII që përfaqësohej nga mendimtari Averoes.

DS: Pse Islami nuk përqafoi racionalizmin?

BHL: Arsimimi islamik është mundur, por nuk ka vdekur; ai është i fuqishëm në Turqi dhe te disa mendimtarë në vendet arabe, ani se i mundur e i ndrydhur. Vetëm muslimanët mund ta bëjnë atë reformacion, tash u takon imamëve të punojnë me vetveten, si dhe në shkrimet e tyre të shenjta, ta bëjnë atë që të krishtërët dhe hebrenjt e kanë bërë dikur.

DS: Dhe çka do të duhej të ndryshonin?

BHL: Muslimanët duhet të binden se Perëndimi nuk është shkaktar i problemeve dhe poshtrimeve të tyre. Ata duhet ta eliminojnë antisemitizmin e tyre, sëmundjen që po zgjërohet me shpejtësi. Duhet të mos hedhin posht individualizmin dhe të drejtën për të qenë ndryshe. Duhet të pranojnë se dhe në fenë e tyre ka diçka të keqe. Islami nuk është i paprekshëm dhe fjala e zotit mund të interpretohet.

DS: Në këtë rast do të vinte deri të ndarja e politikës nga feja, pra deri të shoqëria laike. Në këtë rast a s'do ta mohonte islami thelbin e vet, sepse ai mëton ta brymosë njeriun, të bëhet mënyrë jetese e jo vetëm bindje fetare?

BHL: Mu në këtë tendencë integriste fshihet rreziku totalitarist. Pse në islamin e sotëm laicizmi nuk mund të jetë i pranuar siç ishte për krishtërimin në shekullin XVI? Aq më tepër kur ai ekziston në Turqi e në mënyrë më të vendosur në Bosnje. Dhe mu për këtë është dashur që ne t'i mbrojmë boshnjakët nga serbët, për të ruajtur këtë model, si dëshmi e ekzistencës së islamit perëndimor e modern.

DS: A ekziston ende lufta e drejtë; amerikanët a po bëjnë luftë të drejtë në Afganistan; pastaj intervenimi në Ballkan a ishte i drejtë?

BHL: Po, besoj se ashtu është. Intelektualët gjithnjë ndodhen para dilemave si edhe pamja në pasqyrë: kjo është dilema mes belicizmit dhe pacifizmit. Lufta si burim i tërë sherreve dhe paqja për shkak të vetvetës. Kjo dikotimi, kjo ndarje në dy pole ekstreme, e largon vëmendjen nga opcioni i tretë, në të cilin pak prej tyre mendojnë, e ky është lufta e drejtë.

DS: Për ju paqja nuk është veëvetiu një vlerë?

BHL: Lufta asnjëherë nuk është e mirë. Estetika e luftës që ka fascinuar shkrimtarët si Ernest Jinger dhe te ne Gijom Apolinerin, Zhan Kokto ose Anri Monterlanin, qartazi është derrëri. Është skandaloze t'i kushtosh hymne luftës si kulm i burrërisë. Por lufta mund të jetë edhe e pashmangshme, përkundër të këqijave të saj, dhe ajo duhet bërë edhe pse me dhimbje, dëme e humbje, sepse ka diçka më të keqe se ajo: ferri.

DS: Megjithatë Kanti ka menduar për paqen botërore dhe për luftën ka theksuar se ajo ka atë veti të keqe se më tepër është krijuese e të këqijave se eliminuese e tyre.

BHL: Kjo nuk është e saktë. Ne njohim të keqen që do të eliminohet nga Afganistani, por nuk e njohim të keqen që mund të krijohet. Vë bast se kjo e dyta do të jetë më pak e keqe se e para.

DS: Një gjë shihet të jetë e sigurt: numri i kandidatëve për atentate vetëvrasëse pas luftës nëAfganistan nuk do të zvogëlohet. Përkundrazi.

BHL: Kjo është diçka tjetër. Kurrë nuk kam menduar se bombardimet janë mjeti më i mirë për të mundur terrorizmin… Lufta kundër terrorizmit duhet të bëhet në një rrafsh tjetër: duhet këputur kanalet financiare, duhet zhvilluar spiunazhin, duhet mbledhur informacione, duhet bërë presion diplomatik, dhe para së gjithash Amerika, vendet perëndimore përgjithësisht, nuk duhet të tregohen të kujdesshme ndaj vendeve që e tumirin terrorizmin ose që e strehojnë atë.

DS: Po mendoni në Arabinë Saudite?

BHL: Natyrisht, dyfytyrësia saudite është e llahtarshme. Ish-shefi i Aleancës së Veriut, miku im i ndjerë, gjenerali Masud, më pati thënë se Bin Ladeni është prodhim tipik i intrigave të oborrit saudit, thelbi i të cilave është sedra dhe ambicja për të qenë princ në vend të princit… Bin Ladeni nuk është zëri i palestinezëve. Ai po lufton me kastën, të cilës i takon, ai do pushtetin. Dhe kur dëgjoni se CIA deri vonë ka pasur kontakte me të, të zë angushtia.

DS: A besoni se terrorizmi do të çrrënjoset një ditë?

BHL: Kjo është sikur të më pyesni se a do të zhduket vdekja, e keqja, lufta ose dhuna. Kjo nuk ka fund. Ne vetëm mund të shpresojmë se terrorizmi do të zmbrapset, se do t'i kundërvihemi, se do ta kufizojmë dhe izolojmë.

DS: Apo krijon Bushi me mendjelehtësi te njerëzit iluzione kur flet se do ta çrrënjos terrorizmin?

BHL: Ka diçka që ngarkon Bushin dhe Blerin - ata po përdorin retorikën e shkatërrimit. Ne mund të mbrohemi nga terrorizmi, por nuk mund ta çrrënjosim. Njerëzimi nuk mund ta mposhtë definitivisht atë që është e tij dhe i takon: e errëta, e mallkuara, e liga… Terrorizmi është hija e zezë e shoqërisë perëndimore dhe ajo nuk do të na shqitet për shumë kohë.

DS: Sodiologu Zhan Bodriar mbron tezën se terrorizmi, shikuar në përmasa botërore, është e kundërta absolute e globalizmit. Marksi ka besuar se kapitalizmi bart në vete qelizën e vetëshkatërrimit. A vlen kjo edhe për Amerikën, fuqinë që po udhëheq globalizmin?

BHL: Bodriar, kjo është tipike për të, ka shprehur në mënyrë tejet të komplikuar diçka që është evidente. Natyrisht se terrorizmi po globalizohet. Aktorët e tij sipas rregullit i takojnë elitës, e jo më të varfërve dhe të paarsimuarve. Por kini parasysh: Bodriari ka ngjallur pakënaqësi, sepse është lënë përshtypja se ai ka thënë se Amerika si avangardë e globalizmit, është fajtore për fatkeqësinë e vet, se ajo vetë ka krijuar terrorizmin. Ky qëndrim është i papranueshëm.

DS: A nuk u përpoqën atentatorët në Nju-Jork ta dëshmojnë këtë? Ai që sakrifikon jetën e vet, duhet të jetë aq i rrezikuar dhe i dëshpruar sa që nuk i mbetet rrugë tjetër - a nuk është kjo porosia e kamikazëve?

BHL: Ndoshta ju dëshironi ta paraqitni këtë kështu, por kulti i vdekjes nuk buron nga dëshprimi. Fanatizmi i tyre është një formë e shpresës. Ata shohin vetën si fëmijë modernë të parajsës. Janë plot shpresë se shpirti dhe mendja e tyre janë të ndritshme. Në Sri Lankë kam pasur rastin t'i njoh dhe t'i studioj vetëvrasësit. Ata nuk janë terrnakë, por besojnë se dinë cila është zgjidhja. Janë të bindur se po shkojnë në takim me të madhërishmin.

DS: Këtu dhe qëndron forca e tyre: ata janë të gatshëm të vdesin, ndërkaq perëndimi i frikësohet vdekjes. Amerika do të dëshironte të mos i vritet asnjë ushtar.

BHL: Vendimi për vetvdekje është një armë absolute, e vetmja kundër të cilës nuk mund të ndërmirret asgjë. Këtë e shihni çdo ditë në Izrael. Mundësia që çdo kalimtar të jetë një bombë krijon psikozë masive. Ata terroristë kanë një forcë të tmerrshme morale: aftësinë për të shkuar deri në fund, të mposhtin instiktin e vetëgjëllimit, të shtypin çdo dyshim. Kjo i bën shumë të fuqishëm.

DS: Ndërkaq amerikanët pëlqejnë t'i quajnë atentatorët qyqarë.

BHL: Ata nuk kuptojnë se çka ndodhë në kokat e tyre. Më saktë, terroristët janë përbindsha. Atentatorët vetëvrasës kanë kaluar nëpër një trajnim të veçantë ushtarako-teknike por edhe shpirtëror.

DS: Një pastrim truri religjioz, si në ndonjë sektë?

BHL: Më shumë se kaq mendoj, sepse ata nuk i nënstrohen një disipline të verbër, pra nuk janë robotë të disiplinuar. Prej tyre shpërthen një rrezatim i jashtzakonshëm moral dhe intelektual. Ky terrorizëm është më afër askezës se sa larjes së trurit.

DS: A mos është ky fundi i historisë, të cilin pas rënies së komunizmit disa e kanë profetizuar më tepër si periudhë të rritjes së rreziqeve nga furtuna apokaliptike se sa si realizim të lirive dhe të progresit.

BHL: Hegeli, Aleksandër Kozhevi dhe Frensis Fukujama kanë gabuar shumë. Historia nuk ka përfunduar në Jenë, Moskë ose Nju-Jork. Kam vërejtur në Burundi dhe tjetërkund në Afrikë, se në luftërat që shpërthejnë jashtë çdo logjike, luftëtarët nuk dijnë pse po luftojnë. Aty mbretëron në formë të qartë një nihilizëm shpartallues, urrejtja dhe shkatërrimi. Motivet ideologjik ekzistojnë vetëm si mbulesë për brutalitet.

DS: A duhet të kapitulojë mendja para tmerrit?

BHL: Mendja nuk është e gjithfuqishme, filozofia herë pas herë detyrohet ta zbresë flamurin. Para tridhjetë vitesh kam besuar në revolucionin, në atë se bota mund të ndryshohet në mënyrë radikale. Kjo ka kaluar, jam bërë modest. Pesimizmi është në qendër të veprës sime. Mu paraqitja e botës së re, botës së përkryer, është vetvetiu një ide barbare.

DS: A mos po paralajmëroni me këtë se do të heqni dorë nga çdo humanizëm?

BHL: Jo. Nëse besoj në të keqen nuk do të thotë se besoj në mallkimin. Nuk heq dorë nga përpjekjet kokëforta që botën ta bëjë më pak të keqe. Frikësimi nuk guxon të jetë fjala e fundit. Gjenerata ime ka futur në të drejtën ndërkombëtare principin madhështor: të drejtën për intervenim. Kjo e drejtë në kohën e fundit ka mundësuar tri luftëra çlirimtare: në Bosnje, në Kosovë dhe tash në Afganistan. U takon fëmijëve tanë që të vazhdojnë dhe këtë të drejtë ta kthejnë në një detyrim universal. Për këtë do t'iu duhet shumë më tepër se sa ndihma humanitare dhe shprehja e ngushëllimeve.
Huazuar nga revista gjermane Der Spiegel.