Zhbërja
e shtetit
TURPËRUESIT
ESHQIPËRISË*
Shkruan:
Ferid SHALA
Shqipëria për Kosovën vazhdon të mbetet një
metaforë. Në shumëçka që ndodhë
atje edhe ne kosovarët shpeshherë jemi pjesëmarrës.
Pa përjashtuar dhe arsyet, në të këtejmit kemi
glorifikuar gjithashtu Enver Hoxhën edhe në kohën
e delirit më shkatërrues për vendin, kemi mbështetur
parezervë Berishën madje dhe kur bënte faje, nuk
ua kemi thënë atë që meritojnë as këtyre
aktualëve, madje as kur po i shkërmoqin themelet e shtetit
shqiptar.
Nuk është fjala vetëm për keqardhjen, por edhe
për drojën mos po e bëjmë edhe më
keq, mos të dalë kjo hata prej nesh,
thuase bota nuk ka sy për të parë. Kjo drojë
ka mbytur në heshtje jo pak faje e poshtrime që kosovarëve
ua kanë bërë përfaqësuesit apo strukturat
e shtetit shqiptar. Kjo vazhdon edhe sot. E nuk është
më koha as për drojë, as për keqardhje. Plangprisëve,
maskarenjve dhe plaçkkitësve që veprojnë në
emër të shtetit shqiptar duhet çjerrë maskën.
Në mos për asgjë tjetër, të paktën
për të mos u bërë bashkëfajtorë.
Korrupsion i përdalë apo plaçkitje e institucionalizuar?
Sipas
disa përllogaritjeve, rreth 400 mërgimtarë pritet
të vijnë për ti kaluar pushimet
e verës në Kosovë. Është ajo pjesa shtegtuese
që ia ka mësyrë vendit nëpër ajër,
nëpër tokë dhe nëpër det. Gjithë ky
trirrugëtim bëhet në një heshtje fyese përballë
dramave që nuk i përthekojnë as kapakët e një
libri.
Më
12 të këtij muaji, në orën 23, nga porti i Barit
u nis për në Durrës një trajekt grek i mbushur
me mërgimtarë. Mes tjerësh ishim rreth 200 veta që
ktheheshim në Kosovë. Shumica nesh kishim edhe fëmijët,
që për herë të parë ktheheshin në
atdheun e tyre. Fëmijë të të arratisurve, lindur
e rritur në mërgim, dhe të mbrujtur me një ëndërr
dhe me një gjakim për ta parë një ditë
tokën e Kosovës.
Pas një rrugëtimi nëpër detin e trazuar, shumica
pa vënë gjumë në sy, arritëm në portin
e Durrësit, të enjtën më 13 korrik, në
orën 8:30 të mëngjesit. Në trajekt hyri policia,
na dha për ti mbushur fletëhyrjet dhe fletëdaljet,
na i verifikoi pasaportat.
Porsa i radhitëm veturat në port, na vërshuan lypësit
dhe disa civilë që na kërkonin dokumentet për
ti kryer procedurat. Një i tillë mu afrua:
Merr dokumentet dhe eja pas meje! I shkova mbrapa. Në
një qymez ma fotokopjoi librezën e veturës dhe pasaportën.
Mi kërkoj 5DM për fotokopjen. Pastaj mi kërkoj
edhe 10DM për një kafe. Ia dhashë, pastaj më
tha të pres në radhë te një sportel për
të marrë një vërtetim për hyrjen e veturës.
Vetëm atëherë mora vesh se ai nuk ishte nëpunës,
por matrapaz që ishte futur në port nëpër derën
të cilën e ruante policia dhe ushtria.
Në sportel shtyheshin nja 7-8 veta. Nuk respektohej fare radha.
Një mërgimtar nga Kosova i bërtiti njërit që
nga prapa fuste dokumentet e të tjerëve në sportel:
Mjaft se po pres tash një orë! Dhe, ai nga
prapa pa një pa dy nxori librezën (më dukej se ishte
e pjesëtarëve të SHIK-ut) dhe i tha: A do të
të jap kobure kokës, apo ndonjë presh! Unë jam
këtu për të mbrojtur themelet e këtij shteti!
E shikova me vëmendje: ishte një trashaluç i shkurtë,
krejt i ri, me sy të kaltër që i rrotullonte sa andej
sa këtej për të hetuar përshtypjen e fjalëve
të tij te ne të tjerët. Njëri prej atyre që
priste në rend, kishte më vete të birin, rreth 14-vjeçar,
i cili nuk kishte qenë kurrë as në Kosovë as
në Shqipëri. U zbeh fëmija si meit nga sjellja e
mbrojtësit të themeleve të shtetit shqiptar.
Për fat nuk kishte shumë njerëz dhe dikur na erdhi
radha edhe neve. Na dhanë nga një vërtetim dhe na
drejtuan te doganieri për tu regjistruar sërish.
Para se të shkoj aty, më erdhi prapë ai zyrtari
i parë: Duhet ca lekë për doganierin!
E shikova me vëmendje dhe i thashë prerë: Mjaft
të dhashë!
Mirëpo, te dera e doganierit ishte një civil tjetër,
shoku i tij. Mu desh tia jap edhe atij 10DM. Do të
thuani pse? Sepse asnjëri prej nesh nuk e dinim se për
çka dreqi ishte fjala dhe se ne nguteshim të kalonim
rrugën Tiranë-Morinë pa rënë nata. Doganieri
ma regjistroi emrin dhe vetëm atëherë më thanë
të ec përpara. Kur mendova se kalova portin, pashë
dy ushtarë të armatosur që urdhëruan të
radhitim veturat. Njëri prej tyre i kërkonte çdonjërit
fletësigurimin e veturës, thuajse kjo ishte punë
e ushtrisë. E gjeta dhe ia dhashë. Mu duk se nuk
i erdhi mirë. Gjatë tërë kohës përpiqesha
të përmbahem, në mënyrë që fëmijët
e mi që, siç thashë më lart, për herë
të parë vinin në Shqipëri dhe shkonin në
Kosovë, të mos vërejnë pisllëkun e shtetit,
për të cilin ne prindërit e tyre u kemi folur aq
shumë, saqë kur përmendet emri i tij, çohen
në këmbë.
Murrjelat
Më
në fund dolëm nga rrethojat metalike të portit në
rrugë. Na vërshuan lypësit. Kjo na bëri që
të ikim sa më parë prej aty, në mënyrë
që të takohemi më vonë në dalje të
qytetit dhe të bëhemi bashkë. Ishim vetëm dy
vetura. Përpara shkonte B. Bytyqi nga Shtimja në një
audi me regjistrim të Gjermanisë, ndërsa pas tij
unë. Prej Durrësit e deri përtej Fushë-Krujës
e ndalën tri herë. Që të trija herët e
gjobitën me nga 20DM. E gjobitën për shpejtësi
të tepruar. Mua nuk më ndalën, edhe pse shkoja
ngjitur me të. Pas të tretës herë më tha:
Apo del ti përpara se më sakatuan! Dola para
tij, mirëpo nuk kemi udhëtuar as 5 kilometra, kur e ndalën
prapë, të shkretin. E gjobitën sërish, sepse
ia njihnin tabelat e përkohshme me datë të skadimit,
sepse ai kthehej përgjithmonë në Kosovë dhe
nuk i shqiteshin, si murrjelat.
Më në fund arritëm në Rubik. Një qytezë
malore bri një lumi që gati ishte shterrë. Aty na
ndali polici dhe na tha: Duhet të pritni të vijnë
të tjerët, sepse kemi urdhër prej ministrit që
tu përcjellim deri në Morinë, për shkak
të rrezikut nga bandat. Gjersa të vijnë të tjerët
mund të shkoni në lokal. Lokal quhej një shitore
që e kishin kapluar mizat. Ndejtëm jashtë duke i
pritur të tjerët. Dhe ata erdhën njëri pas tjetrit.
U bëmë krejt 18 makina. Dhe vazhduam të presim. Pasi
kaloi mbi një orë, iu afruam policit dhe pyetëm edhe
sa duhet të presim. Po ja edhe një çik, sepse
është urdhër i ministrit
Na digjte dielli
dhe skishte kund hije për të futur kokën, sepse
ishim në qendër të fshatit, mu përballë
komesariatit.
Duhej të pritnim, ndaj filluam të bisedojmë e të
njihemi më mirë me njëri-tjetrin. Gruaja ime i fliste
një bashkudhëtares nga Mitrovica për mallin e fëmijëve
tonë për tu kthyer në Kosovë: Sidomos
vajza është krejt e papërmbajtur: po më thotë
se porsa të hymë në Kosovë, do të ulem
në të dy gjunjtë për ta puthur tokën! Ka
15 vjet që po pres këtë ditë! Ajo vetëm
para një muaji i ka bërë 15 vjet!
Ne Rubik arritën edhe katër vetura të ngartësit
e të cilave qysh në port të Durrësit kishin
bërë pazar me një kukësian që ti
përcjellë deri Morinë, por me kusht që tia
japin 200DM. Mirëpo, ky farë përcjellësi, kur
na ndali policia aq gjatë, u mërzit dhe kërkoi hesapin
e tij deri aty. Ia dhanë 70DM dhe memzi u ndanë prej tij.
U kthye, si duket, për tu përkujdesur për të
tjerët, që do të arrinin sonte ose nesër në
mëngjes!
Karvani
i pengjeve
Pas
dy orë pritjeje iu drejtuam policit pak më seriozisht:
A e keni ndërmend të na përcillni, apo të
ecim vetë. Jo, duhet të prisni! na tha
i acaruar. Dikur ne këmbëngulëm më shumë
dhe filluam të ndërrojmë edhe fjalë të
rrepta me ta: ose na nisni, ose na lini të shkojmë! Nuk
çanin kokën për atë punë. U përpoqëm
të bisedojmë edhe me komandantin, i cili rrinte anash
kolonës tonë dhe na vështronte. Urdhëri
është nga lart dhe ju duhet të pritni!
Vetëm pas tri orësh na urdhëruan të nisemi.
Në dalje të Rubikut na dorëzuan te patrulla e një
lokaliteti tjetër, e cila shkonte para nesh me dritat e ndezura
të alarmit. Kjo patrullë kishte kërkuar që ne
tia paguajmë benzinën. Njëri, në krye
të kolonës, ua kishte dhënë 60DM. Më vonë
kësaj patrulle iu bashkangjitën edhe disa të tjerë.
Ishin civilë, por me revole në brez dhe me motorola në
dorë. Si duket ishin të SHIK-ut. Gjersa pritnim të
bashkohet kolona, njëri prej tyre, na tregonte se sa njeri
i madh ka qenë Enver Hoxha. E dëgjonim kah fliste bri
një rruge të shkatërruar që gjarpëronte
bjeshkës së zhveshur. Një koleg i tij na tregoi se
si kanë arrestuar dje një mashtrues që u merrte kosovarëve
të holla për ti përcjellë gjer në
Kukës dhe se si dy ditë më parë ka arrestuar
dy pjesëtarë të bandave që po plaçkisnin
një kosovar. Ju nuk duhet tu jepni të holla
policëve. Ne na paguan shteti
Unë kam punuar 28
vjet si ushtarak
Ia shikoja teshat civile krejt të
hjerra e sytë livritësdhe nuk e dija se sa mund tu
besojë njeriu fjalëve të tij.
Mos
ma pruftë kurrë sorra ashtin
Te
një kodër që ndante Mirëditën me Pukën
na priste një patrullë tjetër. Kjo na tha të
ecim gjer në lug dhe të ndalemi. Ashtu vepruam. Pastaj,
nga vetura e policisë doli një djalë i ri i gjatë
e me flokë të onduluara deri në supe. Nga prapa dukej
si vajzë. Ishte i veshur krejt shik: mbi uniformën blu
kishte një jelek të gjelbër. Revolën e kishte
në xhepin e gjoksit, ndërsa motorolën në brez.
Këpucët i kishte krejt të mprehta dhe me take. Në
duar mbante dorëza për ngarje të veturës. Ai
ecte bri kolonës taman si heronjtë e kiçfilmave
amerikanë. Kur doli në krye të kolonës iu drejtua
njërit krejt troç: Më duhen të hollat
për të paguar benzinën. Në të kundërtën
duhet të prisni, sepse nuk mund tju shoqëroj.
I mblodhëm të hollat dhe ia dhamë. Ai përpara,
ne pas tij. U bë vonë pasdite dhe ne, me nja tri vetura,
me tu ndalur ai prapa, shpejtuam menjëherë, sepse
njëri prej nesh kishte një rast shumë urgjent.
Pas nja 20 kilometrash na ndali një patrullë tjetër:
Ku janë të tjerët? Po vijnë pas
i thamë. Duhet të prisni edhe ju. U thamë
se kemi një rast tepër urgjent dhe duhet të nisemi:
pas një dialogu but-ashpër na liruan, por vetëm pasi
ua paguam 10DM për nga një kafe! Dhe, ecëm
shpejt asaj rruge të shkretë e të shkatërruar.
Kur mbërritëm në Shemëri na ndali polici. Ishte
ora 19:30. E kishte pasur emrin Fatmir, një koleg tjetër
i tij Bilbil. Ua treguam rastin: njëri prej nesh kishte një
vëlla të lënduar rëndë që luftone
me vdekjen. Fatmiri, që rrinte roje me një kallash të
vjetër, nuk lëshonte pe: Kam urdhër. Nuk ju
lëshoj. Shkoni te komandanti, ja është aty në
resorant. Shkuam: ishte një bardhosh me uniformë.
Nuk na tregoi emrin. Pinte birrë me një kolegun e tij
civil që e quanin Zeqë. Ia shtruam rastin dhe i thamë
të na lëshojë. Nuk lëshoi pe, atëherë
ne nxorëm kartën e fundit: Ose na lëshoni,
ose na vritni. Dhe, kur ky nisi të tundet, foli Zeqa:
Mos gabo, se humb punën!
Dolëm jashtë dhe filluam të flasim prapë me
Bilbilin, i cili dukej më i arsyeshëm. Unë
nuk jam në shërbim, tha, dhe nuk mund as tju ndal,
as tju lëshoj. Por, nëse ikni ne nuk mund tju
ndalim! Kishte rënë shumë shi. Ishte baltë
dhe nisi të bjerë nata. Mbetëm në vetura. Dikur
dolëm dhe një herë të merremi vesh me ta. Kur
bashkudhëtari, që kishte një rast shumë urgjent
në familje, i tha prerasi Fatmirit se do të ec, sepse
skam çare pa ec, ky i tha nuk të lëshoj
Po nëse unë megjithatë vazhdoj rrugën
time? Do të ti shpoj gomat, tha shumë
qetë Fatmiri. E shikova me vëmendje fytyrën e tij
të zeshkët e të përzgjatur dhe u binda se ishte
i lig në atë masë, saqë vërtet do të
shtinte në të. Ndërhyra: Po nëse në
vend të gomës ia plagos fëmijët?
- Sështë faji im, tha!
Pritëm aty deri kah ora 22. Atëherë arriti pjesa
tjetër e kolonës. Ishin të lodhur e të dërrmuar.
Në një veturë një fëmijë qante. E
ndalën krejt kolonën. Ne ua treguam të gjithëve
se si është puna. Dhe vendosëm të jemi më
këmbëngulës dhe më në fund të ecim
pavarësisht se çka do të bëjnë ata.
Një djalë nga Strellci, me mbiemrin Istrefaj, u nis me
veturë, por Fatmir polici para të gjithë neve ia
drejtoi kallashin. U shashtrisën fëmijët. Dhe, po
të mos dilte një grua për ta ndalur atë strellcianin
do të bëhej hataja, sepse ne u nisëm të gjithë
pavarësisht se çka do të bëhej. U bë
një pështjellim i madh dhe vetëm falë prezencës
së fëmijëve u ndalëm. Pas kësaj tollovie
erdhi komandanti, ai bardhoshi që pinte birrë në
restorantin përbri. E kishte kallashin në dorë dhe
dukej i nxerë nga alkooli. Filloi të na fyejë. Çka
kujtoni ju. Si mund të kaloni ju nëpër vendin tim,
po qe se unë nuk dua! Ju vetëm një serb do tju
bënte zbor të gjithëve!
Iu afruam nga të gjitha anët dhe filluam ti shtrojmë
pyetje: Na tregoni, zotëri, nëse i kemi shkelur
ligjet e shtetit shqiptar, pra na njoftoni nëse jemi të
arrestuar?!
Jo, nuk jeni të arrestuar
Po atëherë, pse pra nuk na lejoni të shkojmë
në shtëpinë tonë?
Sepse kam urdhër!.
E ku të rrimë pra ne? E shihni se është
mesnatë, ku të flemë ne, ku ti lëmë
fëmijët në këtë baltë, kur jemi në
udhë tash 48 orë?
Rrini në vetura!
E deri kur?
Derisa të vijë urdhëri tjetër!
Po si të vijë urdhëri, kur ti po thua se nuk
keni as veturë për të na përcjellë (stacioni
i policisë në njërën prej zonave më frekuentuese
nga bandat, nuk kishte veturë) dhe as nuk keni
radiolidhje për të komunikuar me eprorët tuaj?
Heshtje.
Një
civil që rrinte vazhdimisht me Fatmir policin ose që pinte
me komandantin na doli se është taksist dhe ai, në
fund, na kërkoi 200DM, që ti bartë policët
gjer në Kukës për të na marrë në mbrojtje
se mos po na ndodh ndonjë e ligë nëpër rrugë!
Vetura e tij kishte targat TR 0200.
U morëm vesh tia paguajmë të hollat dhe u nisëm.
Në nisje e sipër im bir i fotografoi takskstin dhe policin.
Më vonë rrugës kërkuan tua japim filmin.
U thamë se nuk është blici i aparatit, por alarmi
i veturës. Kur u bindën në këtë thanë:
Nëse do një ne ju rrimë drejt dhe na merrni mirë
në fotografi. Ne po ju ndihmojmë, thanë
Një grua që mbante një foshnjë në prehër
nxori kokën nga vetura dhe u tha:
O Zot, as sorra ashtin mos ma pruftë në këtë
vend!
150
km. për 15 orë
Në
orën 01:30, arritëm në Kukës. E ndalën
kolonën. Porsa u ndalëm erdhën dy policë kukësianë.
Ata ishin shumë konkretë: Sot gjashtë herë
kemi përcjellë kolona kosovarësh prej Kukësit
në Morinë, kemi bërë rreth 300km. për ti
ndihmuar ata me të hollat tona, sepse ky shtet i dhier nuk
ka mjaft benzinë! Por, kemi edhe një problem, komandanti
ynë ka paguar benzinën nga xhepi dhe është tepër
i mllefsour, prandaj të vijë dikush nga ju që është
më i gojës dhe ta bindë disi se ai nuk dëgjon
fare. Eshtë idhnuar keq në shtetin!
Ne vetëm tash në fund e mësuam lojën: A
di si? Ne nuk e njohim komandantin, prandaj shko dhe merru vesh
me të, sepse ti ia njeh hujin më mirë. Në
rregull pra, po ua bëj këtë mirë, na tha
dhe shkoj. Posa u kthye na tregoi çmimin e benzinës
ne paguam dhe u nisëm.
Në doganën e Morinës mbërritëm në
ora 2 të mëngjesit. Aty u detyruam të paguajmë
edhe nga 15DM për veturat, tranzitin. Polici te
dera e doganës, kur afrohej çdo veturë i thoshte
të madhe atij, mjelësit brenda, nëse nuk paguan lëre
anash dhe lëshoji të tjerët që paguajnë.
Ishte një mekanizëm që funksiononte si nëpër
tlyen. Nëpër këtë mekanizëm ecnim ngadalë
ne, rrugëtarët e rraskapitur: 160km. rrugë i kishim
kaluar për 15 orë!
Kur dolëm dhe u ndalëm para doganës tonë, na
u duk se kemi lindur për së dyti. Dolëm nga veturat
dhe bisedonim me njëri-tjetrin: Njëri thoshte: Kam paguar
200DM, tjetri 400, ndërsa një i njohur imi që punon
në Ahen të Gjermanisë më tha: I kam pasur
më vete 2000DM. Më kanë mbetur vetëm 300. Bile
as ato nuk e di, ku dreqi i kam lënë!
Kur
dielli lind në Kosovë
Në
doganë, te hyrja, një polic gjerman ia lëshoi kolonës
tonë dritat e gjata të një xhipi. Ndoshta donte të
na nxirrte gjumin që na rrinte varë, mbi çepalla.
Dhe, nisi të na lëshojë brenda një nga një.
Kur na erdhi radhe neve e pamë se po bënin një bastisje
të detajuar, pjesë për pjesë. E kryem dhe këtë
procedurë, por te dogana kishte mbetur Faik Kaçiku,
nga Mitrovica me tre fëmijë. Nuk e lënin të
futet në atdheun e tij, sepse nuk kishte dokumente. Nuk kishte
pranuar të shkojë në konsullatën serbe për
të vazhduar pasaportat. E lamë aty, në orën
2:30 të mëngjesit, pa pasur asnjë mundësi ti
ndihmojmë. Ishte i lodhur dhe ngiste veturën me këmbë
të lënduar.
Kur dolëm në rrugë, një pjesë e kolonës
pritte aty. U përshëndetëm dhe shkuam. Në Prizren
një patrullë e KFOR-it na udhëzoi kah të shkojmë
dhe u nisëm drejt kullës sonë të djegur. Rrugës
filloi të ndahet nata nga dita. Dhe, fëmijët që
shkelnin tokën e Kosovës për herë të parë
e panë se si agon dielli në atdheun e tyre. Përballë
rrënojave në një kulm të ri i priste gjyshja
e tyre. Pasi i puthi të tret, njërin pas tjetrit, tha:
Të qofsha falë, o Zot, që nuk i le këto troje
të mbesin shkret.
Drita kishte zbuar terrin dhe tash në fytyrat e fëmijëve
të mi nuk pashë asnjë gjurmë të tronditjes
që kishin pësuar nga përkujdesja e policisë
së sakatshtetit shqiptar.
Kur hymë brenda, djali i madh, si ti kishte lexuar mendimet
e mia, më tha: Babë, ne nuk duhet të lejojmë
kurrë që në Kosovë shteti të kthehet në
shkërbe!
Në fytyrën e tij të njomë ia pashë të
ngritur damarin kryengritës, atë damarin si thupër
që e kishte çuar të atin në të gjithë
rrathët e ferrit.
*Ky
artikull është botuar në revistën PASQYRA
Më 21 korrik 2000, po e ribotojmë për shkak se kjo
temë vazhdon të jetë aktuale.
|