Dilemat
e shoqërive postkomuniste
KU
ËSHTË TRETUR ARMATA E SPIUNËVE?
Hungaria
po ballafaqohet me të kaluaren e saj të zezë. Në
qershor shtypi i djathtë i vendit denoncoi kryeministrin Peter
Medgyessy (partia socialiste, ish komunistët) të ketë
qenë spiun i regjimit komunist. Kryeministri u detyrua të
pohojë se që nga viti 1978 deri më 1982, si funksionar
në Ministrinë e Financave, kishte punuar për shërbimin
e kundërzbulimit. Pas këtij pohimi, kryministri propozoi
formimin e dy komisioneve: njëri për te analizuar dosjen
e tij, ndërsa tjetri për të hulumtuar të kaluaren
e të gjithë anëtarëve të qeverive që
prej rrëzimit të komunizmit e deri më sot. Sipas
këtij komisioni, raporti i të cilit pritet të publikohet
në ditët që vijnë, shumica e agjentëve
ishte strehuar sidomos në qeveritë konservatore! Me tu
paralajmëruar publikimi i emrave, dy politikanë të
djathtë, Sigmond Jarai, aktualisht guvernator i Bankës
Kombëtare e ish-ministër i financave në kabinetin
e Viktor Orbanit, dhe Imre Boros, ish-ministër pohuan se kanë
qenë oficer të kundërzbulimit njëri deri më
1989 dhe tjetri deri më 1993, të ngarkuar për të
mbikqyrë qarqet financiare ndërkombëtare.
Rrëfimi ka bërë jehonë të madhe dhe nxiti
reagimin e presidentit të vendit Ferenc Madl, i cili aksionin
e qeverisë, konkretisht veprimtaritë e komisionit hulumtues
i quajti «antikushtetuese». Mirëpo reagimi i tij
lidhet me dyshimet se edhe ai vetë mund të jetë në
listën e ish-spiunëve.
Fakti se në partitë e djathta janë fshehur shumica
e ish-agjentëve dëshmon se partia Komuniste nuk rekrutonte
në radhët e saj informatorët e policisë. «Më
1989, gjatë ndërrimit të regjimit, shumica e agjentëve
të vjetër iu bashkangjitën partive të djathta,
sepse ishte mënyra më e mirë për tu fshehur.
Eshtë e mundshme që të paktën, një e treta
e deputetëve të parlamentit shumëpartiak (1990-1994)
kanë qenë ish-agjentë, nënvizon Andreas Galszecsy,
i cili ishte ministër i ngarkuar me shërbimet sekrete
në periudhën 1990-1992. Në këtë fakt duhet
kërkuar shkakun pse ne Hungari nuk u përdor filtri për
ish-bashkëpunëtorët e regjimit komunist, policisë
politike të tij.
Në kundërshtim me praktikat në ish-Gjermaninë
Lindore dhe Republikën çeke, Hungaria gjer më tash
nuk ka «pastruar shtëpinë». Në Pragë
agjentët e dikurshëm janë larguar nga funksionet
publike për një periudhë prej 5 vjetësh, ndërkaq
në Gjermani, çdonjëri ka mundur të lexojë
në arkivat e Stasi-t (ish-shërbimi sekret gjermanolindor)
emrat e spiunëve.
Krejt ndryshe ka ndodhur në Hungari, ku legjislacioni i «lustrimit»
ka hyrë në fuqi vetëm më 1997, dhe i «i
cili ka marrë në konsideratë vetëm informatorët
e vegjël, duke kursyer agjentët e vërtetë»,
kritikon historiani Janosh Kenedi nga instituti i hulumtimeve «1956»
Sipas tij rreth 600 persona, ministra, gjyqtarë, etj. janë
identifikuar si ish-agjentë, por për asnjërin nuk
ka pasur pasoja pos ndonjë dorëheqje ose largim diskret.
Edhe Ligji i aprovuar më 2001, i cili përfshinte gazetarët
dhe funksionarët lokal, por nuk është aplikuar. «Ligji
ka bërë nga policia politike një cung drush, vazhdon
Janos Kenedi, por asnjëherë nuk është hulumtuar
në departamente tjerë: zbulimi, kundërzbulimi, shërbimi
sekret ushtarak, të cilat kanë ruajtur sekretet për
pasuritë e tyre përrallore në banka, ndërtesa
etj.. Xhirollogaritë në deviza që, para vitit 1989
shërbenin për pastrimin e parave dhe për importimin
e teknologjisë së lart, i kanë mundësuar elitës
që të futet në biznese shumë të leverdishme.»
Më 1997, u bë përpjekja e parë për të
hedhur dritë mbi të kaluaren. Kur u hap Instituti i Arkivit
kombëtar dhe ku hungarezët mundën të konsultonin
dosjet e tyre. 3200 veta konsultuan biografinë e tyre policore.
Por Instituti ka trashëguar vetëm një pjesë
minore të arkivave. Sepse policia politike, e njohur edhe me
emrin e koduar III/3 para se të shpërbëhet pati djegur
pjesën dërrmuese të dosjeve. «Në fund
të vitit 1989 rreth 100'000 dosje të spiunëve dhe
4000 dosje të kundërshtarëve politikë (antikomunistëve)
u dogjën
», pohon drejtori i Institutit Georgi Marko.
Ndërkaq pjesa tjetër e dosjeve ruhet nga shërbimet
e tjera informative të kohës komuniste.
Arkivat gjer më tash nuk kanë informatizuar më shumë
se 10% të fondeve të tyre, kështu dhe hulumtimi i
dosjeve ekzistuese është vështirë i realizueshëm.
Në anën tjetër, në kundërshtim me praktikën
gjermane, ku agjentëve të Stasit u ishte ndaluar shikimi
i dosjeve të veta, në Hungari kushdo që të dojë
pra dhe agjentët e dikurshëmn, mund ti shqyrtojë
dosjen e vet, natyrisht nëse ajo nuk është djegur
me kohë.
Kjo e kaluar e errët mbi të cilën akoma nuk po hidhet
dritë dëshmon se në Hungari «demokracia ka
lindur në formë të kompromisit mes komunistëve,
reformistëve dhe forcave të tjera politike», konstaton
historiani Mihaly Fulop, «kompromisi konsistonte në atë
që të ruhet vazhdimësia shtetërore, përfrshirë
dhe shërbimet sekrete. Nga skena politike janë eliminuar
vetëm disa persona, ndërsa të tjerët janë
lënë në hije.»
Mirëpo edhe shoqëria hungareze është indiferente
për sa i përket të kaluares së errët komuniste
të vendit: 675 e hungarezëve megjithatë është
për atë që kryeministri Medgyessy të mbetet
në këtë funksion.
«Eshtë krejt normale që ti kthehet shpina
të posakaluares, kur përbvallesh me vështirësi
të reja.», vazhdon historiani. «Më 1989 asnjë
revolucionar nuk delte në rrugë për të sulmuar
selinë e partisë komuniste. Përkundrazi, atëherë
partia komuniste numëronte 880'000 anëtarë, ndërsa
rinia komuniste një milion aderues. E tërë shoqëria
ishte e lagur. Ndërkaq 12 vjet më vonë ju nuk gjeni
asnjë komunist për be! Bëhemi sikur komunizmi nuk
ka ekzistuar kurrë!»
E interesuar për të zgjidhur këtë çështje,
qeveria ka propozuar një projektligj për hapjen e të
gjitha dosjeve të shërbimit zbulimit, kundërzbulimit
dhe shërbimit informativ ushtarak. «Duhet hapur të
gjitha dosjet, sepse policia politike ka djegur hsumicën e
dosjeve, por kjo polici nuk ka qenë siç po përpiqen
të na bindin, një sektor krejt autonom. Shërbimet
sekrete kanë qenë një organizim i unifikuar dhe të
gjitha seksionet kanë qenë të detyruara të bashkëpunojnë»,
nënvizon disidenti i dikurshëm dhe kryetari i tashëm
i Komitetit të Helsinkit, Ferenc Köszeg.
Ndërkaq Janosh Kenedi shpreson se «megjithatë nuk
do të reduktohet çështja në publikimin e listës
se X, Y ose Z kanë qenë informatorë, porse duhet
të hapen të gjitha dosjet, në mënyrë që
të mund të shihen dhe të dihen të gjitha. Sepse
vetëm në këtë mënyrë çdo njëri
mund të zbulojë se pse e ka mbikqyr policia, se spse nuk
ia kanë dhënë banesën, pse e kanë larguar
nga universiteti. Në të kundërtën ligji i propozuar
do të jetë vetëm një parodi.»
Liberation
|