Gjykimi
i Millosheviçit
MILLOSHEVIÇI
NË ADVANTAZH PARA DËSHMITARËVE
Shkruan:
Iliriana BAJO
13 shtator 2002 shënon përfundimin e pjesës së
parë të gjykimit të Sllobodan Millosheviçit,
e cila lidhej me akuzat për Kosovën.
Për
afro 8 muaj në sallën e Gjykatës ndërkombëtare
të Krimeve të Luftës për ish-Jugosllavinë,
dëshmuan ish politikanë dhe politikanë të Kosovës,
aktivistë të të drejtave të njeriut, ish luftëtarë
të Ushtrisë çlirimtare të Kosovës, qytetarë
të të gjitha niveleve, të cilët kishin qenë
dëshmitarë të politikave dhe akteve kriminale të
Sllobodan Millosheviçit dhe strukturave të tij.
Të
gjithë dëshmitarët shqiptarë, derisa bënin
betimin para Gjykatës, mbanin mbi supe një përgjegjësi
të jashtzakonshme: përmes dëshmive të tyre të
tregonin se krimet në Kosovë, qenë krime të
organizuara nga strukturat shtetërore të Serbisë,
të cilat nuk ndodhën rastësisht dhe qenë vetëm
një pjesë e historisë kriminale të strukturave
të shtetit serb në Kosovë.
Natyrisht
kjo arrihej më së pari duke qenë të qartë
e të saktë në dëshmitë e tyre lidhur me
ngjarjet në të cilat ata kishin qenë dëshmitarë
gjatë viteve 1998-'99, kohë të cilën përfshin
gjykimi nga pikëpamja ligjore.
Por
çdokush që ka ndjekur gjykimin ka ndjerë se dëshmitarëve
shqiptarë u ka munguar një këshillim e mbështetje
profesionale, çfarë ka ulur efikasitetin e një
numri syresh. Detyrimi që mbanin mbi supe, risjellja në
publik e një morrie të ndodhurash, që shpeshherë
njeriu përpiqet t'i harrojë, e bënin të vështirë
qartësinë e dëshmive të tyre. Nga ana tjetër
qënia përballë Millosheviçit dhe e drejta
e këtij të fundit që për 45 minuta të pyeste,
apo më sakt të përpiqej të poshtëronte
dëshmitarët, e rëndonin gjendjen e tyre emocionale
dhe psikologjike, edhe ashtu aspak të lehtësuar.
Është
e qartë për të gjithë se Millosheviçi
në këtë gjyq ka pasur mbështetjen e drejtpërdrejtë
të struktuarve të shtetit të tashëm serb dhe
kjo duket nga mundësia e tij për të sjellë fakte
e dokumenta nga arkivat shtetërore. Ndërkaq shqiptarët
edhe këtë rradhë vinin në gjykatë individualisht,
pa mbështetjen e asnjë strukture kosovare. Përveç
dëshmitarëve shqiptarë në Hagë u paraqitën
dhe politikanë, ushtarakë perëndimorë dhe ish
ushtarë apo anëtarë të strukturave shtetërore
serbe.
Në
Hagë u thirrën nga prokuroria për të dëshmuar
dhe gazetarë që kishin qenë dëshmitarë
ngjarjesh të caktuara. Gazetarët si dëshmitarë
- kjo solli një diskutim të gjerë në mediat
ndërkombëtare që vazhdon ende. Disa gazetarë
amerikanë, nuk kanë pranuar të dëshmojnë,
pasi sipas tyre vënë në rrezik jetën e reporterëve
të luftës që janë në terren sot apo në
të ardhmen.
Xheki
Rolland, ish korrespondentja e BBC-së në Ballkan, ka pranuar
të dëshmojë, duke nxitur debatin mbi atë nëse
gazetarët duhet të dëshmojnë apo jo.
Në
vijim janë përshkrimi i gjyqit nga vetë gazetarja
Rolland dhe përballja e saj me Millosheviçin.
NË HAGË NUK KUJTOHEJ, PO SHKRUHEJ HISTORIA
Nuk
ka pasur asnjëherë dyshim në mendjen time lidhur
me dëshminë në gjyqin kundër Sllobodan Millosheviçit.
Isha
thirrur në cilësinë e dëshmitares për ngjarjet
në Kosovë gjatë bombardimeve të NATO-s në
vitin 1999.
Të
gjitha ato që dija i përkisnin një fushe publike
- i kisha transmetuar gjerësisht në programet televizive
dhe radiofonike të BBC dhe nuk ishte ndonjë burim informacioni
konfidencial, të cilin duhej ta mbroja. Zyra e prokurores më
pyeti për dy vizita që i kisha bërë në
majin e vitit 1999 në burgun e Dubravës në Istog.
Atje
vdiqën dhjetra shqiptarë të Kosovës.
Autoritetet
serbe thanë se ata u vranë gjatë sulmeve të
NATO-s, por unë nuk isha e bindur se të gjithë viktimat
kishin vdekur prej tyre.
Kërcënimi konkret
Vendimi
për të dëshmuar besoj se është një
çështje e bindjeve vetjake. Disa gazetarë, veçanërisht
amerikanë, janë kundërshtarë të kësaj
ideje duke u justifikuar me paanshmërinë dhe kërcënimin
që kjo paraqet për reporterët e luftës në
të ardhmen.
Unë
besoj se në themel, gazetarët janë dëshmitarë
të ngjarjeve për të cilat raportojnë. Dëshmia
ime në Hagë ka qenë një vazhdim i raportimeve
që kam bërë.
Besoj
se aftësia jonë për të fotografuar dhe transmetuar
informacione paraqet një kërcënim të menjëhershëm
dhe më konkret se sa mundësia që ndonjëherë,
kohë pasi kemi qenë në vijën e parë të
fronit, do të dëshmojmë kundër tyre.
Ne
të vërtetë është puna jonë e gazetarit
që na vendos në rreziqe më të mëdha.
Dy
kolegë amerikanë, në mënyrë të butë,
u përpoqën të më bindnin të mos dëshmoja.
Një natë përpara gjyqit morra një email të
shkurtër nga një prej tyre ku më shkruante: "A
je e sigurt që do ta bësh një hap të tillë?"
Kur
takova dëshmitaren që e kishte rradhën pas meje -
një grua e cila kishte humbur 8 anëtarë të familjes
në një masakër për të cilën akuzohej
policia serbe - e ndjeva se si argumentet e gazetarëve për
të mos dëshmuar dukeshin të pafuqishme.
Sfida
Përballja
ime me Sllobodan Millosheviçin në sallën e gjyqit
qe takimi i parë me ish presidentin jugosllav.
Ai ka zgjedhur të mbrohet vetë, por duket qartë se
ai ka një ekip kërkuesish që punojnë për
të pas skene.
Kisha menduar rreth të gjitha linjave të mundshme, ku
do të mund të përqëndroheshin pyetjet e tij
dhe ndonse ai qe një kndërshtar i shkëlqyer kishte
fare pak befasira për mua në sallën e gjyqit.
Unë
duhej të mbroja veten dhe BBC-në kundër akuzave për
mungesë objektiviteti. Më duhej edhe të shpjegoja
se si arrita në përfundimin se jo të gjithë
të burgosurit në burgun e Dubravës qenë vrarë
nga bombat e NATO-s.
Ideja
se do të pyetesha nga zoti Millosheviç qe më shumë
një shkatërrim nervash dhe jo një ngjarje. Ora ime
në përballje me të qe një ushtrim sfidues intelektual,
e padyshim i dobishëm.
A duhet që gazetarët të jenë të përgatitur
mbi krimet e luftës në të cilat ata mund të
kenë qenë dëshmitarë?
Gazetarja
e BBC-së Xheki Rolland tha Po. Si pasojë, ajo u përplas
në mënyrë dramatike në sallën e gjyqit
në Hagë me Sllobodan Millosheviçin, lidhur me vdekjen
e të burgosurve në një burg në ish Jugosllavi
tre vjet më parë.
Reporterët
e luftës janë të ndarë lidhur me paraqitjen
në gjykatë. Disa e shohin si detyrë. Të tjerët
thonë se kjo mund të rrezikojë jetët e reporterëv
të luftës në konfliktet e ardhsme.
Ndërkaq
një vështrim nga brenda mbi gjyqin më të madh
për krime lufte nga koha e pas luftës së Dytë
Botërore e bën vet dëshmitarja, Xheki Rolland.
Xheki
Rolland:
Është
një ndjenjë e çuditshme të qenit në Hagë.
Kam shkruar aq shumë lidhur me Gjykatën, por tashmë
nuk jam këtu si gazetare, por si dëshmitare.
Nuk
e kisha menduar kurrë se Gjykata Ndërkombëtare për
krime lufte do të më thërriste në cilësinë
e dëshmitares. Për shumë vite kam mbuluar ngjarjet
në Ballkan, të cilat në mënyrë të
drejtpërdrejtë apo jo, kanë qenë rezultat i
veprimeve dhe politikës së Sllobodan Millosheviçit.
Dhe tani, pas mbulimit të këtyre ngjarjeve për vite
me rradhë duket se jam bërë pjesë e ngjarjeve.
Është
maji i vitit 1999 dhe fushata ajrore e NATO-s kundër forcave
serbe dhe atyre të Republikës Federale të Jugosllavisë
është thuajse në muajin e saj të dytë.
Fushata e bombardimeve kryesisht është e përqëndruar
në caqet ushtarake, si strehimoret e ushtrisë dhe të
ministrisë së brendshme. Por aeroplanët e luftës
kanë sulmuar gjithashtu dhe rafineri nafte dhe komplekse industriale.
NATO-ja
po i përdor bombardimet me saktësi të madhe, por
megjithatë ka pasur gabime spektakulare. NATO-ja ka goditur
një tren pasagjerësh në jug të Beogradit, ku
kanë humbur jetën 7 vetë - një ndër gabimet
më të rënda.
Të
vrarët nga bomba u dogjën në vagonat e trenit.
Më
vonë, goditja e ambasadës së Kinës në Beograd
shkaktoi shumë zhurmë të re diplomatike.
Ka
akuza të përditshme nga pala serbe se NATO-ja po vret
civilë, e kundërakuza se serbët po përdorin
popullsinë civile si pengje.
Kosova
ka qenë një zonë ku shkuarja ka qenë e ndaluar
për gazetarët gjatë luftës. Në atë
kohë qeshë korrespondente e BBC-së në Beograd
dhe hyrja në Kosovë u kthye në përparësi
për mua. Fare pak fotografi dhe informacione mbi luftimet vinin
nga brenda Kosovës gjatë kohës së bombardimeve.
Një herë që munda të shkoja në Kosovë
isha në duart e mbikqyrësve serbë, ndaj pashë
vetëm çdonin ata të shihja.
Një
të premte, nga fundi i majit, ata më morrën të
shihja një burg në një zonë të thellë,
për të cilin më thanë se qe sulmuar nga NATO-ja.
Ata mbanin të burgosur atje shumë shqiptarë të
Kosovës. Brenda territorit të burgut pashë disa trupa,
shumica e të cilëve shtriheshin nën batanije.
Kjo
është ajo çfarë raportova në atë
kohë.
Raporti
i luftës
«
Autoritetet thonë se 1 mijë të burgosur janë
mbajtur në këtë burg. Të ardhurit ishin lënë
jashtë qelive të tyre dhe mund t'i shihni pas shpinës
sime të shtrirë në rrëzë të murit.
Disa prej tyre mund të jenë vrarë nga sulmet e NATO-s,
të tjerët mund t'i kenë ikur. »
ROLLAND
Më kthyen tek burgu një javë më pas. Kishte
pasur sulme të reja gjatë ditëve të fundit dhe
natyrisht më shumë dëme.
Raporti
asaj kohe:
«
Vizita jonë e fundit tek burgu sillte më shumë pyetje
se sa përgjigjje. Ishte e qartë se burgu qe goditur ashpër
nga NATO-ja që nga vizita jonë e parë, të premten.
»
Duke
ecur përreth burgut numëruam 44 trupa. Rreth gjysma e
tyre mund të kenë qenë viktima që nga sulmi
i parë i të premtes, të cilat vazhdojnë të
shtrihen mbi bar, të mbuluara me batanije. Ndërkaq u çuam
në një qeli ku gjendeshin 25 trupa, të cilët
nuk dihet nga e kishin gjetur vdekjen derisa gjendeshin të
gjithë në një qeli të padëmtuar.
ROLLAND:
Kur
lashë burgun atë ditë, një pyetje më vërtitej
në mendje. Të burgosurit shqiptarë të Kosovës
e kishin gjetur vdekjen nga sulmet e NATO-s apo nga gardianët
e tyre serbë?
Le
të shkojmë në kohë tre muaj më pas. Sulmet
kanë përfunduar, forcat serbe të sigurisë janë
larguar nga Kosova dhe provinca është tani në duart
e NATO-s. Një fushë me varre të gërmuar cekët
ishte gjetur pranë burgut që kisha vizituar unë.
Shqiptarët vendas flasin për masakër. Hetuesit për
krimet e luftës kanë filluar të vijnë në
vend.
Dhe
Gjykata Ndërkombëtare për krimet e luftës në
ish-Jugosllavi është vendi ku ka çuar ajo që
kishte ndodhur. Sllobodan Millosheviçi po vetmbrohet kundër
akuzave për krime lufte dhe gjenocid që janë ngritur
ndaj tij, në gjyqin që ka filluar në shkurt. Por
për mua kjo është dita e parë. Ka pasur shumë
shtyrje gjatë këtyre 24 orëve. Madje nuk qe e sigurt
nëse do të dëshmoja sot apo jo, por siç duket
po. Duhet ta pranoj se po ndihem nervoze. Edhe nuk kam fjetur mirë.
Nuk
kam rreshtur së binduri vetveten se kjo nuk është
gjë tjetër veçse njëjtë si një raport
tjetër i drejtpërdrejtë në televizion. Por dallimi
nga një dalje e zakonshme në televizion është
se në paraqitje të tilla dëgjuesi nuk shihet, ndërsa
unë do ta shohë Millosheviçin.
GJYKATËSI RICHARD MEJ:
Dëshmitari
të japë deklaratën.
ROLLAND:
Solmenisht
deklaroj se do të them të vërtetën, gjithë
të vërtetën dhe asgjë tjetër veç
së vërtetës.
Krueprokurori
po paraqet deklaratën e dëshmisë sime rreth vizitës
në burg pas sulmeve të NATO-s atje. Por pas veçse
15 minutave, për frustrimin tim nervaprishës, gjyqi u
shty deri të nesërmen.
GJYKATËSI
MEJ:
Në
ora nëntë ju lutem.
ROLLAND:
Nuk
e kisha takuar asnjëherë më parë zotin Millosheviç
dhe megjithëse nuk e shihja isha në dijeni të pranisë
së tij në sallën e gjyqit.
Pashë
shenja të pranisë së tij vetëm në fund
kur gjyqtari kishte bërë të ditur shtyrjen e seancës.
Vendosa të hidhja një sy nëpër sallë që
ta shihja dhe kur e gjeta me sy pashë që dhe ai po vështronte
nga unë. Qe një kontakt sy në sy. Ishte një
moment krejt i shkurtë, ku përmblodha se ai po vështronte
në drejtimin tim me një vështrim të painteresuar
përbuzës njëherësh. E ndjeva atë vështrim.
ZYRTARI
I GJYQIT:
Gjykata
Ndërkombëtare për ish Jugosllavinë është
tani në sesion.
GJYKATËSI
MEJ:
E
drejta juaj tashmë zoti Millosheviç që të
pyesni dëshmitaren. Si gjithmonë keni 45 minuta në
dispozicion.
ROLLAND:
Një
nga veçantitë e këtij gjyqi qe se i akuzuari merr
në pyetje dëshmitarin dhe një nga taktikat e tij
është të diskretitojë dëshmitarin dhe provat
e tij. Kur të të drejtohet z. Millosheviç, ndodh
që mund të jetë tepër frikësues.
SLLOBODAN
MILLOSHEVIÇ:
Ku
e mbështesni dyshimin tuaj se ata mund të kenë vdekur
nga tjetër shkak e jo nga bombat e NATO-s?
ROLLAND:
Besoj
se disa prej tyre janë vrarë nga bombat e NATO-s. Por
nga ato që pashë mendoj se një pjesë e tyre
nuk ishin vrarë nga sulmet e NATO-s. Dyshimet e mia lidhen
me paraqitjen e kufomave. Nëse një person vdes nga bomba
do të prisja të shihja plagë, të cilat shoqërojnë
vdekjet e shkaktuara në këtë mënyrë. Nëse,
për shembull, ju vështroj juve tani zoti Millosheviç,
mund të shoh se i keni të dy krahët, mund të
dalloj tiparet në fytyrën tuaj dhe mund të vë
re se trupi juaj është i pacënuar. Nëqoftëse
ju do të ishit goditur nga bomba mendoj se duke parë trupin
tuaj mund të thosha se cili qe shkaku i vdekjes suaj.
Më
pas zoti Millosheviç më pyeti mua nëse isha në
dijeni mbi rezultatet e hetuesve serbë lidhur me bombardimin
e burgut.
Unë
nuk i di detajet e hetimit sepse fatkeqësisht autoritetet tuaja
zgjodhën të më dëbonin, menjëherë
pas publikimit të raportit që pamë këtu. Do
të kisha qenë e kënaqur të kisha mundur të
vazhdoja të mbuloja hetimet lidhur me atë që ndodhi
në burg.
Të
jem e ndershme me ju ndjeva një valë lehtësimi kur
dola nga salla e gjyqit. Ndihesha shumë mirë. Punë
kish vajtur shkëlqyeshëm, fantastike. Isha nervoze kur
shkova atje, por kur ai filloi të më pyeste dhe unë
u gjenda dhe një herë në rrjedha, isha në pozicion.
Dhe qesh vërtet.
Këto
kanë qenë dy ditë të mbushura gjithë stres
dhe ishin rreth 100 dëshmitarë të tjerë, disa
viktima të krimeve, të cilëve iu duhej të kalonin
edhe përmes një procesi të tillë.
Mendoj
se ajo që bëjmë ne si gazetarë - sjellim fakte
- dhe çdonjëri raport që transmetojmë përmes
radios apo televizionit është një lloj dëshmie
për dëgjuesit dhe shikuesit. Kjo është mënyra
se si kam shpjeguar dhe kam menduar lidhur me atë se çfarë
bëja unë në sallën e gjyqit.
Gjyqi
i zotit Millosheviç duket se do të vazhdojë dhe
për dy vjet të tjera. Por për mua kjo paraqitje në
gjyq hoqi vijën e viteve të mia që i kam kaluar duke
raportuar nga Ballkani. Gjatë asaj kohe jetova shumë ngjarje
kyçe së bashku me popullin e rajonit ndaj dhe pjesmarrja
ime në këtë gjyq ishte diçka të cilën
unë e ndjeja se duhej ta bëja.
|