Analizë
Lufta e të ardhmes
Shqiptar OSEKU
Pas
11 shtatorit është thënë shpesh herë, se
sulmet terroriste në SHBA kanë patur efekte shumëdimenzionale
në të gjitha segmentet e shoqërive demokratike. E
kjo vlenë, më shumë se për çkado tjetër,
për mendësitë e betonuara që mbretërojnë
në fushën e mbrojtjes. Në muajt e vitet pas Nju Jorkut,
akademitë ushtarake do të djersiten bukur fort për
të gjetur një përgjegje adekuate për një
stil krejt të ri të luftës, i cili kanoset t'i nxjerrë
komplet nga loja ushtritë tradicionale.
Që prej Perandorisë Kin, 3000 vjet e tëhu para e.s,
e nga Perandoria Romake në Evropë, e deri në ditën
e mbramë para 11 shtatorit, lufta është konceptuar
përgjithësisht si përleshje ballore burrash në
uniformë, ku e mira e punës kërkon që civilët
të skajohen, mundësisht sa më largë. Shembull
ilustrues është beteja në Bull Run jashtë Uashingtonit
gjatë Luftës qytetare amerikane, ku vrasja e 22.180 ushtarëve
të të dy palëve u vështrua si spektakël
nga societeti, i mbledhur enkas për çaj te kodrat përreth.
Natyrisht që ka patur përjashtime djegëse, si nomadët
mongolë për perandorin Kin a dalmatët kryeneçë
për Okavian Augustin. Më vonë në histori, perandori
Napoleon u desh më 1813 ta braktisë Spanjën e pushtuar,
meqë spanjollët, të cilët e kishin humbur guerrën
(luftën), ia dolën ta fitojnë guerrilën (luftëzën,
luftën e vogël) pa ushtri të rregullt.
Por mongolët nisën e bitisën si cuba, Oktavian Augusti
i çfarosi dalmtatët gjer në një, e Napoleoni
zor që do ta pështynte Spanjën pa debaklin në
Rusi. Në kohëra më moderne, gjeneralët amerikanë
pohojnë ende se do të kishin ngadhnjyer kundër guerrilëve
vietnamezë po të mos ishin ndihmat masive që u ofruan
këtyre ushtritë e rregullta të BRSS-së e të
Kinës.
|
Aq
i rrënjësuar është ky parafytyrim në
përsiatjet ushtarake e politike rreth luftës, sa edhe
shumë lëvizje guerrile kanë parapëlqyer
a parapëlqejnë ende ta definojnë veten si ushtri
të rregullt (UÇK, IRA, AKSH etj). Në po këtë
frymë, kodi modern i luftës, i artikuluar në
Konventën e Gjenevës, i ndanë rreptësisht
ushtarët e rregullt prej civilëve, e Gjykata e Hagës
e gjykon sot një ish-kryetar shteti, Sllobodan Millosheviçin,
për krime të ushtarëve kundër civilëve.
Në rastin e Millosheviçit, gjykimi motivohet me
dëshmi se ai ka masakruar civilë që s'kanë
ofruar rezistencë. Por, si dëshmojnë historikisht
telashet e ushtrive për ta mbajtur një territor të
pushtuar, shpesh herë është përnjëmend
vështirë të bëhet dallim mes civilëve
e luftëtarëve. |
Si
të bëhet një dallim i arsyeshëm mes ushtarit
e civilit në një luftë të parregullt, ku qeveria
dhe ushtria e rregullt kanë kapitulluar zyrtarisht, e ku guerrili
krye në vete ia bën bam e tretet ndër civilë?
E merreni tash me mend sikur kundërshtari, në vend të
Kallashnikovit, të ketë në çantë një
bombë atomike!
Tingëllon si fantastikë shkencore, por pikërisht
ky opcion sot është aq real sa t'i lërë pa gjumë
liderët botërorë. Opcione tjera janë terroristë
që sulmojnë me armë biologjike e kimike, ose që
e asgjësojnë infrastrukturën e shtetit, përfshirë
atë të qeverisë e të ushtrisë, përmes
internetit.
Në këtë kontekst, sulmet e 11 shtatorit hedhin dritë
mbi një dallim thelbor mes të shkuarës e të
ardhmes. Dikur, një luftë e izoluar guerrile s'kish shansa
kundër ushtrisë klasike në impenjim afatgjatë.
Sot, zhvillimi i shkencës e teknikës, si dhe homogjenizimi
i shoqërive moderne përmes ideologjive, kanë krijuar
një sfond krejt tjetër, me probleme të reja për
mendjet ushtarake.
Në akademitë ushtarake të Perëndimit, ky ambient
i ri luftarak është mbiquajtur "Lufta asimetrike".
Pas Luftës së ftohtë, aleatët perëndimorë
s'kanë pse t'i druajnë më seriozisht ndonjë
kundërshtari frontal. Njësoj si xhentëlmenët
e damat e motit në Bull Run, miliona telespektatorët gjithandej
kanë patur rast t'i shohin në CNN ushtritë perëndimore
duke ia ndukur puplat pa rrezik ushtrisë konvencionale serbe,
të katërtës në Evropë, e më herët
asaj irakiane, të shtatës në botë.
Andaj, si në teori, ashtu edhe në praktikë, problemi
imediat i aleatëve perëndimorë sot është
fakti se secili maniak di shkrim-lexim, e se teknologjia e datorëve
është bërë e arritshme për të gjithë.
Terroristi postmodernist është mobil, i ngjizur ideologjikisht,
i pajisur me datorë të kyçur përmes satelitit,
e i armatosur me armë të fundbotshme që zënë
vend në një çantë atashé.
Në shoqëritë e hapura demokratike, këso kundërshtarësh
janë më të vështirë të gjurmohen,
të zbulohen e të kapen. Ata s'ta ofrojnë komforin
që ta jep një ushtri e dukshme, e veshur në uniforma,
që pret nëpër tankse të vritet prej lartësive.
Ata s'të ofrojnë as paralajmërime politike, meqë
konspiracioni i thellë është alfa e omega e veprimit
të tyre. Dhe, ç'është më e keqja, në
fshatin global që quhet Tokë sot, ata s'përtojnë
ta bartin luftën në zemër të shoqërive
demokratike. Atentatet terroriste në Amerikë janë
një shembull i freskët; një tjetër shembull
është atentati në metronë e Tokios në mars
1995 nga sekti Aum Shinri Koyo ("e vërteta sipërore").
Ushtrive tradicionale, thjesht, u ka pjellur dreqi me kohërat
moderne. S'do mend se luftërat ishin më të preferueshme
në kohërat e mira, kur luftëtarët ishin kastë
në vete e civilët analfabetë trusnin tulet, të
patrazuar nga pamfletet ideologjike të fanatikëve.
Por
sado e pashpresë të na duket pozita e gjeneralëve
të sodit, edhe ca më serioz është problemi i
politikanëve, pra e atyre që në shoqëritë
demokratike janë komandantë supremë të ushtrisë.
Ungjilli i demokracisë, në të cilën bëjnë
be i madh e i vogël, i presupozon disa nocione themelore, pa
të cilat demokraci s'ka. Si p.sh. nocioni i shtetësisë,
që u garanton të drejta të plota të gjithë
shtetasve pa marrur parasysh përkatësinë etnike.
Ose, ta zëmë, nocioni i lirive themelore, përfshirë
lirinë e qarkullimit e të informacionit, dhe ai i shtetit
ligjor, ku sekush është i pafajshëm deri sa të
dëshmohet e kundërta në gjyq të paanshëm,
me dëshmitarë, avokat e porotë, si dhe me mundësi
të ankesës.
Këto rregulla e detyrojnë apriori një shoqëri
demokratike të jetë jo vetëm e hapur, e drejtë
e tolerante ndaj kundërshtarëve të vet potencialë,
por edhe më e zhdërvjelltë se sa ata në relatat
me opinionin pasi të ketë ndodhur belaja (meqë edhe
maniakët e kanë shpesh herë një shpjegim të
vetin), ashtu që të mos krijojë "dëshmorë
të Çështjes" e alibi taze për maniakë
të tipit Millosheviç e Osama bin Ladin.
Tingëllon zor sa të duash, e nganjëherë edhe
është vështirë; p.sh. pas LDB, SHBA-të,
djepi i demokracisë, pranuan botërisht se grumbullimi
i amerikanëve me prejardhje japoneze nëpër kampe
të përqëndrimit qe "teprim". Alternativë
tjetër pos demokracisë, për një demokraci të
mirëfilltë thjesht nuk ka.
Edhe në këtë drejtim, njësoj si në rrafshin
ushtarak, sytë e botës janë të mbërthyer
te SHBA-të, për të parë se si do të sillet
superfuqia e vetme globale në ballafaqimin e parë me avenirin
e luftës së të ardhmes. E shenjat e para, si ndodh
përherë në pikëkthesat vendimtare, janë
trazuese.
Prokurori i përgjithshëm amerikan ka urdhëruar "pa
ndonjë shkak specifik, vetëm sa për të folur"
ndalimin e mëse 7.000 personave, mes tyre edhe shtetas amerikanë,
me prejardhje kryesisht nga Lindja e Mesme, të cilëve,
sipas shoqatës më prestigjioze amerikane Amercan Civil
Liberties Union (ACLU), u janë cenuar të drejtat bazë
ligjore. Administrata amerikane ka bërë përçapje
te mediat vendore rreth politikës së tyre redaksionale,
dhomat e parlamentit amerikan kanë miratuar ligje të përkohëshme
që i japin interpretim të gjërë terrorizmit
e të drejta largëvajtëse presidentit në fushën
e sigurisë, e presidenti ka ndëshkuar dekret që të
pandehurit për terrorizëm të gjykohen në gjyqe
ushtarake me mundësi të prerjes së dënimit kapital
pa të drejtë ankese. Në një kohë kur dënimi
kapital është hequr nga përdorimi në shumicën
e shteteve të botës, e kur edhe gjyqësia civile amerikane
ballafaqohet me një sërë skandalesh aktuale ku të
dënuarit me vdekje janë shpallur të pafajshëm
posteriori, vendime si këto s'do mend se nxisin shqetësim.
Lufta
e të ardhmes shtron një varg pikëpyetjesh të
reja, për të cilat përgjegje të gatshme s'ka.
Por pasi të jenë studiuar mirë çështjet
që kanë të bëjnë me rreziqet e sigurisë,
si dhe resurset e metodat e luftimit të tyre, doemos që
responsin eventual duhet peshuar kundrejt vlerave demokratike që
mundet se duhet vënë në peshojë.
Në dritën e kërcënimeve që i kanosen demokracisë,
ky rezonim mund të duket akademik. Por ai është zemra
e problemit. Nëse një demokraci e etabluar me mëse
281 mil banorë tejreagon, çfarë shembulli i ofron
kjo p.sh. një vendi si Kosova, ku nga 1.9 mil banorë ka
mbi 11 mijë të vrarë e të zhdukur? Apo një
vendi si Bosnja, si Ruanda, e si një varg vendesh tjera ku
ka patur a do të ketë konflikt patjetër në të
ardhmen?
Për përgjegjen ia vlen të mendosh mirë një,
dy, e besa edhe tri herë. Sepse pyetja mund të duket akademike,
por përgjegjja do të ndikojë absolutisht në
jetën e përditshme tonën e të fëmijëve
tanë ndër dekadat që po vijnë, pa marrë
parasysh nëse jetojmë në SHBA, në Suedi ose,
ta zëmë, në Kosovë.
|