Standardet, statusi -
pastaj korrupcioni?
Shkruan: Iliriana BAJO
Deri dy-tre vjet më parë raportet e organizatave ndërkombëtare,
qeveritare, jo qeveritare apo ndërshtetërore, mbi Ballkanin
lidheshin kryesisht me gjendjen e të drejtave të njeriut,
krizat apo luftrat e sapo përfunduara, luftrat në zhvillim
e sipër apo ato që dukeshin në horizont.
Në këto vite të fundit, kryesisht pas përfundimit
të luftës në Kosovë dhe rënies së
Millosheviqit në Serbi, organizatat ndërkombëtare
duket se shumë shpesh e përmendin Ballkanin në
kuadër të korrupsionit, krimit të organizuar dhe
trafiqeve të ndryshme.
Konferencat mbi përfundimin e luftrave apo ribërjen
e kufijve ia kanë lenë vendin atyre mbi luftën
kundër korrupsionit dhe trafikut.
Madje
ndonëse nuk ka asnjë lidhje të drejtpërdrejt
duket se emërtimi Ballkan është përdorur gjerësisht
në tekstet që përqëndroheshin në konfliktet
ndëretnike, ndërsa emërtimi tjetër, Evropa
Juglindore, përdoret gjerësisht në raportet lidhur
me korrupsionin.
Grupi Ndërkombëtar i Krizave dhe Organizata Ndërkombëtare
e Migracionit duket se ishin ndër të parat organizata
ndërkombëtare që filluan të flisnin për
këto dukuri.
Organizata Ndërkombëtare e Migracionit vetëm pak
muaj pas hapjes së misionit të saj në Kosovën
e pasluftës, krahas projekteve për kthimin e strehimkërkuesve,
apo integrimin e ish pjestarëve të UCK-së në
jetën civile apo Trupat Mbrojtëse të Kosovës,
nisi dhe projektin kundër trafikut të qenieve njerëzore.
Projekt ky që është i lidhur drejtpërsëdrejti
dhe me luftën kundër korrupsionit, derisa është
e qartë se trafiku nuk ka vend pa ndihmën e forcave
të rendit, gjyqësorit apo ekzekutivit.
Ndërkaq Grupi Ndërkombëtar i Krizave nënvizonte
korrupsionin si një nga elementët që vinin në
pikëpyetje funksionimin e Maqedonisë si shtet.
Transparency International, një tjetër organizatë
ndërkombëtare me qendër në Berlin, ka publikuar
raportin vjetor mbi korrupsionin. Raport ku nuk mungon natyrisht
as Evropa Juglindore.
Sipas drejtorit të zyrës së kësaj organizate
në Tiranë, Bardhi Sejdarasi, raporti i këtij viti
për Shqipërinë është i ngjashëm
si dy pika uji me atë të vitit të kaluar. Dhe kjo
do të thotë se vazhdon ekzistenca e korrupsionit në
shumë sektorë jetikë.
Sa i përket Kosovës raporti përmend dy rastet
më të rënda të korrupsionit, sic cilësohen.
Së pari rastin e korrupsionit në dogana, i cili doli
hapur në maj të 2002. Pas dy vjet hetimesh të UNMIK-ut
u arrestua një nga drejtuesit më të lartë
të doganave për keqpërdorim të postit. Dhe
rasti tjetër është ai i Kompanisë Elektro-Energjitike
të Kosovës, ku bëhet fjalë për një
shpërdorim prej 4.1 milionë dollarësh. Ndërsa
me përgjegjësin për këtë skandal të
fundit po merret drejtësia gjermane, drejtuesi i lartë
i doganave është liruar vetëm pak kohë pas
arrestimit, çfarë është pritur me shume
kritika nga ai grup i pakët njerëzish e institucionesh,
që i kushton rëndësi luftës kundër korrupsionit.
Ndërkaq Pakti i Stabilitetit, Nisma për zhvillimin
Ligjor të Evropës Juglindore, Këshilli i Evropës,
qeveria amerikane përmes agjencisë së saj për
zhvillim, USAID, apo Fondacioni për Shoqëri të
Hapur kanë ndërmarrë një numër projektesh
në vendet e Evropës juglindore.
Në Shqipëri si pjesë e luftës kundër
korrupsionit bashkësia ndërkombëtare ka financuar
projekte në mbeshtetje të shoqërisë civile,
në menyrë qe ajo të vihet në frontin e parë
të luftës kundër korrupsionit. Duket se në
Kosovë projekte të tilla janë në fazat e diskutimeve,
por pa u konkretizuar ende.
Ndërkaq vetë administrata ndërkombëtare ende
nuk ka ngritur mekanizma që merren vetëm me luftën
kundër korrupsionit.
Megjithatë, stuktura të tilla, të ngritura nga
organizmat e mësipërme në disa vende, ende kanë
mbetur në kufijtë e qëllimit të mirë
pa shkuar më tej, duke u imponuar si faktor në luftën
kundër korrupsionit.
Por në të gjitha raportet ndërkombëtare mbi
korrupsionin gjithmonë theksohet një element dhe ky
është roli i mediave.
Human Rights Ëatch, organizatë joqeveritare amerikane,
në raportin e saj vjetor shkruan se në Shqipëri
shteti përdor fondet për reklama në media si mjet
presioni që mediat të mos shkruajnë apo flasin
për korrupsionin.
Ndërkaq sipas një ankete të OSBE-së të
organizuar në Kosovë në dhjetor të vitit 2001,
78 për qind e gazetarëve që merreshin me gazetari
hetuese në Kosovë ndjeheshin të rrezikuar fizikisht.
Dhe sipas të njëjtave burime gazetarët shpesh ishin
kërcënuar, ndërsa shkruanin për raste korrupsioni
apo keqpërdorimesh.
Ana tjetër e medaljes
Përveç raporteve ndërkombëtare, Kosova
ka qenë nën mbikqyrjen jo zyrtare dhe të atyre
që kanë punuar atje në tre vitet e fundit, si pjesë
e strukturave ndërkombëtare.
Pas largimit nga Kosova një pjesë e tyre kanë
botuar libra mbi Kosovën e pas luftës, artikuj në
mediat vendase apo kanë dhëne intervista të gjata
lidhur me përvojën e tyre kosovare. E natyrisht jo rrallë
ata kanë shkruar e folur dhe për korrupsionin atje.
Keshtu Eric Lehman, ish drejtori i RTK-së së pas luftës
në librin e tij të titulluar "Ditar i pasluftës
në Kosovë", i cili së shpejti do të botohet
dhe në shqip, sjell detaje të korrupsionit ne media.
Pikërisht kur këto të fundit duhet të ishin
në vijën e parë të luftës kundër
korrupsionit.
Në mes të tjerash në faqen 34 të librit,
Eric Lehman citon një raport konfidencial të NATO-s,
ndër të tjera për një nga radiot që transmeton
në gjithë Kosovën dhe drejtuesen e saj shkruhej:
"Ka raporte të pakonfirmuara se ajo është
e motivuar nga mundësitë për përfitime financiare
personale. Ka gjithashtu akuza të pakonfirmuara se anëtarë
të familjes së saj janë në listat e rrogës,
pavarësisht faktit se ata nuk punojnë atje" (Journal
de l'après-guerre au Kosovo - Eric Lehman)
Në një intervitë dhënë vitin e kaluar
për programin shqip të Radios "Evropa e Lirë"
Martin Dvorak, ish administrator i Gjakovës dhe Istogut,
mes të tjerash thotë se në Kosovë korrupsioni
jo vetëm ka përhapje të gjerë, por eshte e
habitshme lehtësia e popullsisë për të korruptuar.
Më tej ai theksonte se korrupsioni është problem
i dyanshëm, pasi jo vetëm drejtuesit mendojnë se
një pjesë e pronës së përbashkët
sikur u përket atyre, por edhe njerëzit mendojnë
se problemet e tyre zgjidhen përmes korrupsionit.
Problemi është që korrupsioni konceptohet si pjesë
e shoqërisë jo si një rrezik, që duhet zhdukur,
thotë Dvorak lidhur me korrupsionin në Kosovë.
Dhe bashkësia ndërkombëtare në 10 vitet e
ardhshme do të përqëndrohet kryesisht në luftën
kundër korrupsionit, trafiqeve dhe krimit të organizuar,
në Evropën Juglindore. Këtë e thekson dhe
raporti Ballkan 2010 i hartuar nga Këshilli për Mardhënie
me Jashtë, një organizatë amerikane me qendër
në Nju-Jork dhe me ndikim në vendimmarrjen dhe në
hartimin e politikave amerikane. Dhe pesë ishin pikat kryesore
të raportit. Ndër to ishte dhe lufta kundër krimit
të organizuar, korrupsionit dhe trafikut. Sipas hartuesve
të raportit "Ballkan 2010" korrupsioni dhe krimi
i organizuar në Ballkan është fatkeqësisht
një nga shembujt e parë të bashkëpunimit të
mirë ndëretnik.
Dhe e lidhur ngushtë me këtë pikë ka qenë
dhe rekomandimi tjetër i raportit që lidhej me reformën
arsimore dhe vendosjen e një shoqërie civile, përfshirë
këtu dhe mediat e pavaruara.
Standartet, pastaj statusi - pastaj korrupsioni ?
Bashkësia ndërkombëtare në Kosovë po
këmbëngul se më parë Kosova duhet të
përmbushë një sërë standartesh dhe pastaj
do të duhej të diskutohej çështja e statusit.
Në mesin e standarteve është dhe vendosja e institucioneve
demokratike dhe funksionale. E dihet se institucionet nuk mund
të jenë as demokratike dhe as funksionale nëse
korrupsioni ka mbërthyer një pjesë të sektorëve
publikë, të jetës ekonomike, apo asaj politike.
Kështu askush nuk duhet të habitet kur në një
të ardhme të diskutohet statusi i Kosovës në
tryezë të jenë dhe raportet për korrupsionin,
krimin e organizuar apo trafikun.
Natyrisht si përherë do të jetë përgjigjja
naive se në Kosovë duhet të kemi njëherë
shtetin pastaj luftojmë dukuritë e mësipërme.
Dhe në fakt harrohet se shteti nuk është thjesht
akt juridik, por një tërësi parimesh të cilat
dëshmon se di t'i respektosh ose jo kohë më parë
se shteti të legjitimohet përmes një akti juridik.