Përballë
faturave të pashlyera të qytetërimit
Shkruan: Yzedin HIMA
Shqipëria shtrihet në kërthizë të qytetërimit
europian. Ka fqinjë Greqinë, ku gurët e rëndë
të qytetërimit antik janë në themel të
Europës së sotme, të qytetërimit modern europian
dhe botëror. Ka fqinjë Italinë, përçuesen
e qytetërimit antik grek dhe romak drejt kohrave e vendeve
të tjera, Italinë e Rilindjes së njerëzimit.
Edhe vetë shqiptarët i ngritën kasollet e tyre primitive
nder shekuj mbi kolonada mermeri, mbi statuja e gërmadha të
teatrit të antikitetit të tyre ilir. Atëherë
lind pyetja, pse? Pse shqiptarët e vendosur në një
truall ku ka lindur qytetërimi ose fqinjë me qytetërimet
më të mëdha të botës, ndërkohë
jetojnë standartet më të ulta të qytetërimit
europian, periferinë e ftohtë të tij, krahasohen
me standarte të përafërta me vendet aziatike dhe
ato afrikane?
Ndoshta kjo pyetje kërkon vështrime të thella historike,
sociale e demografike.
Por
unë do të prek vetëm një nga shkaqet, në
mos qëntë kryesori. Shqiptarët, për mendimin
tim, nuk kanë qënë korrektë me historinë,
pikërisht në shlyerjen e faturave të saj, kostos
që kërkon qytetërimi në çdo kohë
e periudhë. Dhe nuk është një faturë e
vetme, e harruar diku në ndonjë kamare shekulli. Është
një dëng i madh me fatura të pashlyera përgjatë
viteve, dhjetëvjeçarëve, shekujve.
Europa u mahnit me qëndresën e princave shqiptarë
kundër vërshimit osman. Në atë kohë të
ndritur të Gjergj Kastriotit, shqiptarët paguan faturat
për mbrojtjen e qytetërimit jo vetëm për vete,
por edhe për Europën. Edhe Europa nuk e harron këtë
fakt. Heroi ynë kombëtar, Skënderbeu, është
edhe heroi i Europës, mbrojtës i qytetërimit të
saj, apo heroi i krishtërimit, siç e quajnë disa
studjues. Më pas nisi të formohej dëngu i madh i
faturave të papaguara kundrejt qytetërimit europian nga
ana e Shqipërisë dhe e shqiptarëve.
Gjatë pesë shekujve shqiptarët u bënë governatorë,
sundues të popujve të Azisë dhe Afrikës, vezirë
të Perandorisë Osmane, ndërkohë që vendin
e tyre e harruan atje larg, në skaj të Perandorisë,
as Europë, as Azi, të varfër e të shkretuar.
Ndërkohë qytetërimi europian paguante rregullisht
faturat me revolucione, ku protagonistët përfundonin me
koka në gijotinë, me luftra të pandërprera për
çlirim e bashkim kombëtar, me reforma të mëdha
shoqërore, me përpjekje e punë titanike të mëndjes
e fizikut, duke formuar shtetet kombëtare, duke hedhur bazat
e kulturës kombëtare që shumë shpejt do të
merrte dimesione europiane, duke ndërtuar rrugë, hekurudha,
porte, fabrika e qytete të tërë. Kishin ardhur deri
këtu nëpërmjet karvanit të gjatë të
njerëzve të shquar të të gjitha fushave, përfaqësues
të denjë të qytetërimit perëndimor, themelues
të tij. Ky karvan, siç e thërret Viktor Hygoi tek
poema me të njëjtën titull, nuk u ndërpre asnjëherë
dhe kurdoherë i pagoi faturat historisë me çmime
gjaku, përpjekjesh e privimesh.
Po çfarë bënin shqiptarët ndërkohë?
Ata flinin në shumicën e rasteve mbi faturat e pashlyera
gjatë shekujve. Ata përgjumeshin haremeve të Lindjes
apo sarajeve lindore të Shqipërisë. Ata ruanin bagëtitë
buzë kënetave të Adriatikut, ose grabisnin karvanët
e të huajve në grykat e maleve. Po atëherë si
erdhëm deri këtu si shqiptarë, ndonëse në
një territor mjaft të tkurrur?
Falë karvanit të brishtë shqiptar, ashtit të
pathyeshëm të racës. Ndonëse qytetërimi
shqiptar u ndërpre me përdhunë, një rrjedhëz
e tij vazhdoi të ftillohej jashtë vendit, në Perëndim,
ose u struk thellë në manastiret e Veriut, i veshur me
zhgun murgu. Nën zhgunin e një murgu si Pjetër Bogdani
u strehua letërsia e madhe shqipe, qytetërimi shqiptar.
Ky prift katolik është pjesë e rëndësishme
e karvanit të brishtë shqiptar që përcolli qytetërimin
shqiptar përmes shekujve. Ky karvan e solli pishtarin e qytetërimit
shqiptar, që është thellësisht qytetërim
europian, përmes shekujve gati-gati duke u shuar deri te Rilindja
jonë e madhe. Ata paguan, pa dyshim, faturat e këtij qytetërimi.
Kalorësit e vetmuar të këtij karvani: Barleti, Buzuku,
Budi, Bardhi, Bogdani, Berati, Zarishi qenë ata që i paguan
faturat e qytetërimit tek historia. Pjetër Budin e mbytën
në Drin. Nazim Beratin e ndrynë në burgjet e Turqisë,
ku edhe vdiq. Pa dyshim Rilindja qe shpëtim i Shqipërisë.
Aty rrjedhëza e brishtë e qytetërimit shqiptar u
shumëfishua nga mëndjet e ndritura : De Rada, Naimi etj..
Dhe vazhdoi përmes dekadave nga Konica, Fishta, Mjeda, Lasgushi,
Migjeni, Kadareja. Karvani nuk u ndërpre, për fat të
qytetërimit tonë. Ndonëse edhe në një krahinë
të Beratit, kur po luftohej për shkronjat shqipe, kulturën
shqiptare europiane, u ngriten turma kopukësh duke thirrur:
“Nuk e duam gjuhën shqipe, nuk i duam gërmat e shqipes
se ato janë gërmat e kaurit!”
Dhe të mendosh se të gjitha këto fraza thuheshin
në gjuhën shqipe dhe ata që i artikulonin nuk dinin
gjuhë tjetër veç shqipes.
Dëngu i faturave të pashlyera ndaj qytetërimit që
i përkasim u rrit deri në marrëzi gjatë diktaturës
komuniste, ku u ndërpre çfardo lloj qytetërimi
dhe Shqipëria ra në një tirani që më së
shumti i ngjante tiranive feudale. Krijimi i njeriut të ri
sipas modelit kinez e shfytyroi përfundimisht njeriun shqiptar
dhe për rrjedhim shoqërinë shqiptare. As që
bëhej fjalë për ndonjë shlyerje të faturës.
Ata që e provuan më 1946 e më pas, humbën edhe
jetën edhe varret. Në vitin 1991 një gazetare e perëndimit
qante me të madhe, ndërsa po largohej nga Shqipëria,
pas disa javëve endjeje nëpër të. Qante dhe
përsëriste: “Ju nuk e dini se sa të varfër
jeni! Nuk e dini!”
Po më i frikshëm është, pa dyshim, mali i faturave
të papaguara qytetërimit. Ne nuk i shihnim mirë këto
fatura në vitin jo shumë të largët 1991. Ndërsa
të huajt po. Ata i dallonin qartë kur shikonin vendin
tonë të bunkerizuar, njeriun e ri monstër, helmimin
ideologjik deri në asht, gropat e tmerrshme kulturore ku rriten
gjëmba helmues të një kulture joeuropiane, psikologjinë
e rajasë, zvetënimin deri në largim nga raca, instiktet
kriminale të mbijetesës, moskuptimin e sjelljes dhe veprimit
të qytetërimit perëndimor, humbja e çdo lloj
humanizmi, keqkuptimi i humanizmit perëndimor, dëshirën
për t’u pasuruar me çdo kusht e çmim brenda
natës, urrejtja ndaj punës si tregues i qytetërimit
europian, zhvlerësimi i jetës deri në marrëzi
etj. etj.
“Duhen dekada që Shqipëria të hyjë në
hullinë e vendeve të qytetëruara”, thoshin
të huajt dhe ne thartoheshim në vitet 90. Ata e shikonin
fare qartë malin e faturave të pashlyera nder shekuj.
Ne nuk e dallonim hiç, nga dëshira për t’u
kthyer aty, në qytetërimin shqiptar, domethënë
në qytetërimin europian, nga ku na kishin ndarë përdhunisht.
Po faturat duheshin shlyer deri në një.
Një fakt që bie lehtesisht në sy në Shqipëri
është dallimi i thellë midis shtresave shoqërore,
midis individësh të tërë, dallim ky që
gati-gati shkon deri tek diferencat e qytetrimeve të ndryshme.
Brenda një qyteti, një lagjeje apo edhe një pallati
ndesh individë kaq të ndryshëm në mentalitet,
psikologji, kulturë, sa që vëren se ata nuk i përkasin
një qytetërimi, por qytetërimeve të ndryshëm.
Kjo ka bërë që mjaft nga familjet shqiptare, individë,
të rinj të largohen nga Shqipëria, ku janë ndjerë
si në një vend të huaj pikërisht për shkak
të dallimeve të thella. Në Perëndim janë
ndjerë mirë, janë ndjerë si pjesë e atij
qytetërimi. Nuk është thjesht paga e ulët, mungesa
e ujit dhe e dritave, por më e rëndësishmja është
të ndihesh i huaj në vendin tënd për shkak të
rrënjosjes së një mentaliteti jo shqiptar tek turma
të tëra, një mentaliteti aziatik që e bënë
gati të pamundur bashkëjetesën. Edhe më i vështirë
bëhët ky qëndrim kur qeverisja e vendit ndërtohet
mbi bazën e këtyre standarteve dhe institucionet mbushen
nga këta njerëz, siç janë mbushur rëndom
institucionet aktualisht.
Po nga lind ky diferencim?
Për faktin se mjaft familje shqiptare kanë shlyer privatisht
faturat e tyre të qytetërimit, nëpërmjet shkollimit,
ruajtjes e kultivimit të traditave më të mira të
qytetërimit shqiptar. Për faktin se mjaft shqiptarë
kanë shlyer faturat nëpërmjet studimit, krijimit,
ndjekjes së karvanit të pashkëputur asnjëherë
të njerëzve të mëdhenj të këtij vendi.Një
ndër ta qe edhe Faik Konica, që shkruante në kulm
të dëshpërimit se në Shqipëri janë,
as më shumë as më pak, po nja 50 shqiptarë me
të cilët mund të merresh vesh e se shumica e tyre
jetonte jashtë Shqipërisë. Të tjerët qënë
turkoshakë që nuk kishin asgjë të përbashkët
më shqipëtarët.
Në këto vite tranzicion kanë nisur shlyerjet e faturave.
Ndonëse tepër ngadalë, ndonëse edhe duke shtuar
edhe ndonjë faturë tjetër të papaguar, tinëzisht.
Faturat e energjisë elektrike të pashlyera që po
na e nxijnë jetën janë fare qesharake përballë
faturave të pashlyera të qytetërimit.
|