NUMĖR 72
SOT ËSHTË
 
BALLINA
EDITORIAL
ARTIKUJ
DOSSIER
DEBAT
MARKETING
KONTAKT
ARKIVI
CHAT
 
 
 
 
 
 
 
 
ARTIKUJ VITI V - 24 MARS 2003

Intervistë me Ismail Kadaren

Shkrimtari i njohur Ismail Kadare komenton zhvillimet politike ne Shqipri, Kosov, rreth flamurit te Kosoves, gjuhes se unifikuar shqipe, luftes ne Irak etj.


Zoti Kadare, gjat dhjetvjearit t fundit, shqiptart n Shqipri, Kosov dhe Maqedoni kan prjetuar momente kthese n historin e tyre. Cilat jan disa nga sfidat me t cilat prballet aktualisht kombi shqiptar?

Ësht e vrtet q ky dhjetvjear ka patur nj dendsi ngjarjesh t papara n kt shekull t bots shqiptare. S fundi, ngjarja m e rndsishme e dhjetvjearit ka qen hapja e nj horizonti pr ecjen e popullit shqiptar, t shqiptarve t Ballkanit, drejt Evrops. Domethn u konkretizua, u duk m e qart dika q ishte pak e mjegullt, dika q m tepr i ngjante nj aspirate, nj ndrre se sa nj realiteti. Hyrja n Evrop ka qen ngjarja m madhore bashk me fitimin e liris nga shqiptart e Kosovs. Prpara saj ishte prmbysja e diktaturs n Shqipri. T gjitha kto jan ngjarje t mdha, pra si konkluzion i natyrshm i tyre ka qen prgatitja e Shqipris sot pr t ecur drejt Evrops. Pr t hyr n Evrop shqiptart nuk sht ?shtja se do t fitojn gjra materiale, para ose do t shpenzojn para. T dyja kto jan t ndrthurura. Rndsia kryesore e hyrjes n Evrop sht sepse familja evropiane siguron ekzistencn e mtejshme t popullit shqiptar. Pra sht nj kusht pr nj ekzistenc normale t popullit shqiptar n kushtet e reja q jan krijuar n botn e sotme. Shqipria t rifitoj Evropn e humbur. Pr her t par shqiptart do t gjenden n familjen e tyre natyrale, sepse deri tani kan qen si t thuash jetim n familje t huaja bizantine, otomane ose familje sovjetike dhe t kesh nj prirje natyrale t zhvillimit sht shum e rndsishme pr nj popull.

N Shqipri, nj nga ngjarjet e vitit t kaluar ka qen bashkpunimi midis pozits dhe opozits. Po shpeshher, analistt politik kan kaluar nga kritikat pr mosbashkpunim n kritikn pr bashkpunim. A mendoni se vrtet sht kaluar nga skaji i mosbashkpunimit n nj bashkpunim t plot pr gjithka, duke harruar nocionin e opozits tepr t vlefshm pr zgjidhjen e problemeve t kombit?

Un nuk besoj se kjo marrveshje, kjo zbutje e lufts politike n Shqipri sht shoqruar me nj dmtim t nocionit opozitar. N Shqipri, opozita sht ende e fort. Opozita ka mendim t vrtet opozitar dhe ajo q ndodhi ka qen vetm nj qortim i nj konflikti t fryr artificialisht. Pra si t thuash u shmang nj nervozizm i tepruar, i cili nuk po e linte t merrte frym popullin shqiptar, u shmang nj temperatur e lart. Dhe kjo ulje e ksaj temperature sht e domosdoshme pr zhvillimin normal t nj vendi dhe gjithsesi un nuk shoh asnj rrezik q kjo ulje temperature sht e till, sa q po e on Shqiprin n nj ngrirje, n nj ftohje t lufts politike, n nj ftohje t pluralizmit dhe t fryms demokratike. Un nuk mendoj kurrsesi. Ne prkundrazi, duhet t bjm analiza prse kjo erdhi me vones, prse nuk erdhi m para. Dhe kto analiza jo t shtyra nga ndjenja hakmarrjeje, por t shtyr nga ajo q t na bhet msim dhe kjo anarki q ne kemi prjetuar, kjo dram e vitit 1997 t mos prsriten m kurr n Shqipri.

Koht e fundit n debatet pr statusin e Kosovs sht ngritur edhe ?shtja e flamurit. Presidenti Rugova ka hedhur iden se me rastin e shpalljes s pavarsis s Kosovs do t ndryshonte flamuri i saj. Pr mendimin tuaj, cilat mund t ishin efektet afatgjate q mund t kishte kjo?

Un mendoj se ?shtja e shenjave t Kosovs, e asaj q quhet heraldik, duhet par me gjakftohtsi pa u ngarkuar artificialisht me ndjenja t teprta q ajo nuk i mban. ?sht normale q n kushtet e reja politike, prderisa Kosova po ecn drejt pavarsis, drejt nj uniteti t saj shtetror dhe politik, ajo mund t ket natyrisht shenja shtetrore, shenja politike, heraldikn e saj, por kjo krkes nuk duhet shoqruar me nj prapavij mendimi t keq. ?do t thot prapavij e mendimit t keq? Prapavij e keqe e mendimit n kt rast do t ishte kur n nj plan strategjik do t mendohej q populli shqiptar t mos konceptohej si nj popull, por i ndar n dy popuj. Ne e dim t gjith q kjo ka qen nj propagand e vjetr serbe q ka ngulur kmb prej shum e shum vitesh pr t’i paraqitur shqiptart e Kosovs jo si shqiptar, t pangjashm me shqiptart e Shqipris, madje u kan ndrruar edhe emrin. Pra kjo qen nj propagand e vjetr me nj qllim t keq dhe kjo kmbngulje antishqiptare do ta quaja un, pr fat t keq sht prqafuar edhe nga renegat shqiptar, sepse do mendim antishqiptar, historia ka treguar gjithmon gjen renegatt e vet. N kt rast, shenjat kombtare shqiptare jan parashtetrore, parapolitike dhe ato nuk duhet t prjashtohen. Nuk kan pse t prjashtohen. Ndrkaq, ato nuk mund t pengojn shenjat e reja shtetrore, nse gjendja e re politike e Kosovs n marrdhniet e saj me Evropn, me botn do ta krkojn. Nuk shoh ndonj gj t keqe, me prjashtim t ktij prapamendimi, i cili ka qen prpara nj prapamendim i pabes. Ai nuk duhet t ekzistoj n kt rast.

N 30 -vjetorin e Kongresit pr unifikimin e gjuhs shqipe pati diskutime t ndryshme n lidhje me ?shtjen e standardizimit t gjuhs shqipe. Ju e keni theksuar vazhdimisht se standardizimi ka qen nj aspirat e vjetr e kulturs shqiptare pr t bashkuar shqiptart. Si nj shkrues i madh i letrave shqipe, cili sht mendimi juaj se ’rrug duhet t ndjek gjuha shqipe n rrjedhat e saj t ardhshme?

Kjo lidhet me pyetjen e mparshme. N at fushat pr t br dy Shqipri, dy popuj shqiptar dhe jo nj ka qen nj fushat e vjetr kjo, pr ta quajtur gjuhn shqipe si dy gjuh shqipe dhe jo nj. Kjo ka qen nj shpikje, do t thoja djallzore, e nxitur nga padia disa her, e disa her nga djallzia, pikrisht pr t uar atje q s’ka nj Shqipri, s’ka nj popull shqiptar, por ka dy. Un po e them si specialist i letrave q gjuha shqipe sht nj nga gjuht m t njsuara n Evrop. Nuk ka asgj t veant gjuha shqipe q ta dalloj nga italishtja, anglishtja apo gjuht e tjera t mdha t bots, prsa i prket ksaj gjje. Gjuha shqipe nuk mund t zhvillohej, bashkimi i dialekteve t saj ose gjuha e njsuar shqipe nuk mund t zhvillohej n kundrshtim me nj parim t prbotshm. Dhe parimi i prbotshm sht i till q na tregon q gjuht nuk krijohen nga bashkimi ose shkrirja e dialekteve, por krijohen nga zgjedhja e nj dialekti. Madje gjuht krijohet nga zgjedhja e nj t folure disa her mund t qlloj minoritare, nga zgjedhja e gjuhs s nj qyteti, nj kryeqyteti, t nj fshati ka qlluar, madje edhe t nj njeriu ka qlluar, pak a shum si thuhet pr italishten q rolin kryesor e luajti nj shkrimtar Dante Aligeri. Prandaj t gjitha kto gjra q flasin njerzit, duke qen injorant t plot n kt gj, duke br spekulime politike nga m t shmtuarat sht turp pr analistt tan q nuk bjn nj studim t ftoht pr kt dhe t’ia shpjegojn popullit shqiptar q t mos ket shqetsime t kota dhe t mos krijohet nervozizmi kot. Un e pranoj dhe e kam shprehur se regjimi komunist ka dashur t ket nj diskriminim pr t folurn veriore. Ky diskriminim lidhej me mosdashurin e tij pr nj pjes t letrsis q u krijua n kto zona t Shqipris, pr mosdashurin e tij, urrejtjen pr katolicizmin shqiptar. ?sht nj tem e gjat kjo pr t folur, por kjo nuk mund t luante rol n nj gjuh t zhvilluar si gjuha shqipe. Ajo ka qen dhe mbetet nj nga gjuht m t zhvilluara t Evrops. Shikoni Kongresin e Manastirit m 1908. Po t studiohet nga analistt n mnyr gjakftoht, alfabeti shqiptar q u zgjodh sht gati i prkryer dhe alfabeti shqiptar i ka t gjitha shenjat e prirjes bashkuese t gjuhs. Po t shikoni fonemat me rradh, si jan zgjedhur. Ju kujtoj se kryetar i komisionit t Manastirit pr Alfabetin shqiptar ka qen Gjergj Fishta, pra nuk ka qen nj njeri nga jugu, por ka qen nj shqiptar nga m t mdhenjt nga veriu, prandaj e gjith kjo sht nj trysni artificiale q krijohet dhe un do t thosha se sht mkat q gjuhtart ende nuk kan mundur ta sqarojn prfundimisht popullin shqiptar pr t mos harxhuar energji pr nj gj q sht kaq e qart si drita e diellit.

Shqipria e mbshteti menjher dhe pa rezerva luftn e komunitetit ndrkombtar kundr terrorizmit. Megjithat pr shkak t paqndrueshmris politike, disa organizata nn fasadn e veprimtarive bamirse arritn t vendoseshin n Shqipri dhe t ushtrojn prej andej veprimtari t tjera dhe n mbshtetje t grupeve terroriste. Cili sht komenti juaj?

Un e kam shprehur mendimin tim q kur themi q Shqipria nuk ka terren, nuk ka rrafsh pr zhvillimin e terrorizmit mendoj se kemi nj kuptim pak idilik, japim nj pamje idilike t tablos. Ne jemi nj vend q kemi rrezikun e krijimit t rrafshit t terrorizmit, sepse terrorizm nuk sht vetm kur krcet bomba dhe avioni rrzohet mbi ndonj gradael. Terrorizmi kryesor e ka bazn atje ku ai mbin, atje ku ai lind. Dhe baza e terrorizmit disa her jan shkollat, ku ai propagandohet, ku ai kultivohet. Mendoj se n Shqipri sht e vrtet ajo q that ju se fondacione t huaja, n Kosov, n Maqedoni kan dashur vitet e fundit, duke prfituar nga demokracia, t importojn, t sjellin nj ideologji tjetr, e cila presupozon integrizmin, radikalizmin e fes dhe shteti shqiptar, politikant shqiptar, mendoj se kan qen shum shprfills pr kt gj. Politikant shqiptar, n Kosov ndoshta kan qen paksa m syelt, por n Shqipri dhe n Maqedoni, lidert shqiptar kan qen shprfills pr kt gj. Nuk i kan dhn rndsi. Me t drejt jemi mburrur pr tolerancn fetare, por harrojm q toleranca fetare sa ’sht nj gj e mrekullueshme, sht nj gj e brisht, si jan gjrat e mrekullueshme. Mund t thyhet shum leht. Ka vende q kan patur toleranc fetare t jashtzakonshme dhe pas dhjet vjetsh nuk u ka mbetur asnj gjurm. E prmend kt, sepse Shqipria duke qen nj vend me tri fe, radikalizmi i njrs prej feve n kt rast, mjafton pr t’i vn zjarrin ksaj ngrehine t tolerancs, ktij tempulli q shqiptart kan mundur ta ruajn shekuj me radh.

Si e shikoni rolin e kulturs sot n raport me sfidat q kalojn shqiptart?

Kultura ka gjithmon rol kryesor. Do ta ndihmoj gjithmon pranimin e Shqipris n familjen evropiane. N kt rast, porta e par sht imazhi i nj vendi, kultura, qytetrimi i tij, sepse nj qytetrim nuk mund t kuptohet pa kultur dhe hyrja n Evrop nuk mund t kuptohet pa qytetrimin evropian.

( Marr nga VOA )


 

COPYRIGHT ©2001 WWW.PASQYRA.COM PASQYRA - INFO WEBMASTER NDRYSHUAR MË:. 21.10.2004 22:59
ASNJË ARTIKULL NUK MUND TË BOTOHET PA LEJEN ME SHKRIM TË REDAKSISË