Ësht
e vrtet q ky dhjetvjear ka patur nj dendsi ngjarjesh t papara
n kt shekull t bots shqiptare. S fundi, ngjarja m e rndsishme
e dhjetvjearit ka qen hapja e nj horizonti pr ecjen e popullit
shqiptar, t shqiptarve t Ballkanit, drejt Evrops. Domethn u konkretizua,
u duk m e qart dika q ishte pak e mjegullt, dika q m tepr i ngjante
nj aspirate, nj ndrre se sa nj realiteti. Hyrja n Evrop ka qen
ngjarja m madhore bashk me fitimin e liris nga shqiptart e Kosovs.
Prpara saj ishte prmbysja e diktaturs n Shqipri. T gjitha kto
jan ngjarje t mdha, pra si konkluzion i natyrshm i tyre ka qen
prgatitja e Shqipris sot pr t ecur drejt Evrops. Pr t hyr n Evrop
shqiptart nuk sht ?shtja se do t fitojn gjra materiale, para ose
do t shpenzojn para. T dyja kto jan t ndrthurura. Rndsia kryesore
e hyrjes n Evrop sht sepse familja evropiane siguron ekzistencn
e mtejshme t popullit shqiptar. Pra sht nj kusht pr nj ekzistenc
normale t popullit shqiptar n kushtet e reja q jan krijuar n botn
e sotme. Shqipria t rifitoj Evropn e humbur. Pr her t par shqiptart
do t gjenden n familjen e tyre natyrale, sepse deri tani kan qen
si t thuash jetim n familje t huaja bizantine, otomane ose familje
sovjetike dhe t kesh nj prirje natyrale t zhvillimit sht shum
e rndsishme pr nj popull.
N Shqipri,
nj nga ngjarjet e vitit t kaluar ka qen bashkpunimi midis pozits
dhe opozits. Po shpeshher, analistt politik kan kaluar nga kritikat
pr mosbashkpunim n kritikn pr bashkpunim. A mendoni se vrtet sht
kaluar nga skaji i mosbashkpunimit n nj bashkpunim t plot pr gjithka,
duke harruar nocionin e opozits tepr t vlefshm pr zgjidhjen e
problemeve t kombit?
Un nuk besoj
se kjo marrveshje, kjo zbutje e lufts politike n Shqipri sht shoqruar
me nj dmtim t nocionit opozitar. N Shqipri, opozita sht ende e
fort. Opozita ka mendim t vrtet opozitar dhe ajo q ndodhi ka qen
vetm nj qortim i nj konflikti t fryr artificialisht. Pra si t
thuash u shmang nj nervozizm i tepruar, i cili nuk po e linte
t merrte frym popullin shqiptar, u shmang nj temperatur e lart.
Dhe kjo ulje e ksaj temperature sht e domosdoshme pr zhvillimin
normal t nj vendi dhe gjithsesi un nuk shoh asnj rrezik q kjo
ulje temperature sht e till, sa q po e on Shqiprin n nj ngrirje,
n nj ftohje t lufts politike, n nj ftohje t pluralizmit dhe t
fryms demokratike. Un nuk mendoj kurrsesi. Ne prkundrazi, duhet
t bjm analiza prse kjo erdhi me vones, prse nuk erdhi m para.
Dhe kto analiza jo t shtyra nga ndjenja hakmarrjeje, por t shtyr
nga ajo q t na bhet msim dhe kjo anarki q ne kemi prjetuar, kjo
dram e vitit 1997 t mos prsriten m kurr n Shqipri.
Koht e fundit
n debatet pr statusin e Kosovs sht ngritur edhe ?shtja e flamurit.
Presidenti Rugova ka hedhur iden se me rastin e shpalljes s pavarsis
s Kosovs do t ndryshonte flamuri i saj. Pr mendimin tuaj, cilat
mund t ishin efektet afatgjate q mund t kishte kjo?
Un mendoj
se ?shtja e shenjave t Kosovs, e asaj q quhet heraldik, duhet
par me gjakftohtsi pa u ngarkuar artificialisht me ndjenja t teprta
q ajo nuk i mban. ?sht normale q n kushtet e reja politike, prderisa
Kosova po ecn drejt pavarsis, drejt nj uniteti t saj shtetror
dhe politik, ajo mund t ket natyrisht shenja shtetrore, shenja
politike, heraldikn e saj, por kjo krkes nuk duhet shoqruar me
nj prapavij mendimi t keq. ?do t thot prapavij e mendimit t keq?
Prapavij e keqe e mendimit n kt rast do t ishte kur n nj plan
strategjik do t mendohej q populli shqiptar t mos konceptohej
si nj popull, por i ndar n dy popuj. Ne e dim t gjith q kjo ka
qen nj propagand e vjetr serbe q ka ngulur kmb prej shum e shum
vitesh pr t’i paraqitur shqiptart e Kosovs jo si shqiptar,
t pangjashm me shqiptart e Shqipris, madje u kan ndrruar edhe
emrin. Pra kjo qen nj propagand e vjetr me nj qllim t keq dhe
kjo kmbngulje antishqiptare do ta quaja un, pr fat t keq sht prqafuar
edhe nga renegat shqiptar, sepse do mendim antishqiptar, historia
ka treguar gjithmon gjen renegatt e vet. N kt rast, shenjat kombtare
shqiptare jan parashtetrore, parapolitike dhe ato nuk duhet t
prjashtohen. Nuk kan pse t prjashtohen. Ndrkaq, ato nuk mund t
pengojn shenjat e reja shtetrore, nse gjendja e re politike e
Kosovs n marrdhniet e saj me Evropn, me botn do ta krkojn. Nuk
shoh ndonj gj t keqe, me prjashtim t ktij prapamendimi, i cili
ka qen prpara nj prapamendim i pabes. Ai nuk duhet t ekzistoj
n kt rast.
N 30 -vjetorin
e Kongresit pr unifikimin e gjuhs shqipe pati diskutime t ndryshme
n lidhje me ?shtjen e standardizimit t gjuhs shqipe. Ju e keni
theksuar vazhdimisht se standardizimi ka qen nj aspirat e vjetr
e kulturs shqiptare pr t bashkuar shqiptart. Si nj shkrues i madh
i letrave shqipe, cili sht mendimi juaj se ’rrug duhet t
ndjek gjuha shqipe n rrjedhat e saj t ardhshme?
Kjo lidhet
me pyetjen e mparshme. N at fushat pr t br dy Shqipri, dy popuj
shqiptar dhe jo nj ka qen nj fushat e vjetr kjo, pr ta quajtur
gjuhn shqipe si dy gjuh shqipe dhe jo nj. Kjo ka qen nj shpikje,
do t thoja djallzore, e nxitur nga padia disa her, e disa her
nga djallzia, pikrisht pr t uar atje q s’ka nj Shqipri,
s’ka nj popull shqiptar, por ka dy. Un po e them si specialist
i letrave q gjuha shqipe sht nj nga gjuht m t njsuara n Evrop.
Nuk ka asgj t veant gjuha shqipe q ta dalloj nga italishtja, anglishtja
apo gjuht e tjera t mdha t bots, prsa i prket ksaj gjje. Gjuha
shqipe nuk mund t zhvillohej, bashkimi i dialekteve t saj ose
gjuha e njsuar shqipe nuk mund t zhvillohej n kundrshtim me nj
parim t prbotshm. Dhe parimi i prbotshm sht i till q na tregon
q gjuht nuk krijohen nga bashkimi ose shkrirja e dialekteve, por
krijohen nga zgjedhja e nj dialekti. Madje gjuht krijohet nga
zgjedhja e nj t folure disa her mund t qlloj minoritare, nga zgjedhja
e gjuhs s nj qyteti, nj kryeqyteti, t nj fshati ka qlluar, madje
edhe t nj njeriu ka qlluar, pak a shum si thuhet pr italishten
q rolin kryesor e luajti nj shkrimtar Dante Aligeri. Prandaj t
gjitha kto gjra q flasin njerzit, duke qen injorant t plot n kt
gj, duke br spekulime politike nga m t shmtuarat sht turp pr analistt
tan q nuk bjn nj studim t ftoht pr kt dhe t’ia shpjegojn
popullit shqiptar q t mos ket shqetsime t kota dhe t mos krijohet
nervozizmi kot. Un e pranoj dhe e kam shprehur se regjimi komunist
ka dashur t ket nj diskriminim pr t folurn veriore. Ky diskriminim
lidhej me mosdashurin e tij pr nj pjes t letrsis q u krijua n
kto zona t Shqipris, pr mosdashurin e tij, urrejtjen pr katolicizmin
shqiptar. ?sht nj tem e gjat kjo pr t folur, por kjo nuk mund
t luante rol n nj gjuh t zhvilluar si gjuha shqipe. Ajo ka qen
dhe mbetet nj nga gjuht m t zhvilluara t Evrops. Shikoni Kongresin
e Manastirit m 1908. Po t studiohet nga analistt n mnyr gjakftoht,
alfabeti shqiptar q u zgjodh sht gati i prkryer dhe alfabeti shqiptar
i ka t gjitha shenjat e prirjes bashkuese t gjuhs. Po t shikoni
fonemat me rradh, si jan zgjedhur. Ju kujtoj se kryetar i komisionit
t Manastirit pr Alfabetin shqiptar ka qen Gjergj Fishta, pra nuk
ka qen nj njeri nga jugu, por ka qen nj shqiptar nga m t mdhenjt
nga veriu, prandaj e gjith kjo sht nj trysni artificiale q krijohet
dhe un do t thosha se sht mkat q gjuhtart ende nuk kan mundur
ta sqarojn prfundimisht popullin shqiptar pr t mos harxhuar energji
pr nj gj q sht kaq e qart si drita e diellit.
Shqipria e
mbshteti menjher dhe pa rezerva luftn e komunitetit ndrkombtar
kundr terrorizmit. Megjithat pr shkak t paqndrueshmris politike,
disa organizata nn fasadn e veprimtarive bamirse arritn t vendoseshin
n Shqipri dhe t ushtrojn prej andej veprimtari t tjera dhe n mbshtetje
t grupeve terroriste. Cili sht komenti juaj?
Un e kam shprehur
mendimin tim q kur themi q Shqipria nuk ka terren, nuk ka rrafsh
pr zhvillimin e terrorizmit mendoj se kemi nj kuptim pak idilik,
japim nj pamje idilike t tablos. Ne jemi nj vend q kemi rrezikun
e krijimit t rrafshit t terrorizmit, sepse terrorizm nuk sht vetm
kur krcet bomba dhe avioni rrzohet mbi ndonj gradael. Terrorizmi
kryesor e ka bazn atje ku ai mbin, atje ku ai lind. Dhe baza e
terrorizmit disa her jan shkollat, ku ai propagandohet, ku ai
kultivohet. Mendoj se n Shqipri sht e vrtet ajo q that ju se fondacione
t huaja, n Kosov, n Maqedoni kan dashur vitet e fundit, duke prfituar
nga demokracia, t importojn, t sjellin nj ideologji tjetr, e cila
presupozon integrizmin, radikalizmin e fes dhe shteti shqiptar,
politikant shqiptar, mendoj se kan qen shum shprfills pr kt gj.
Politikant shqiptar, n Kosov ndoshta kan qen paksa m syelt, por
n Shqipri dhe n Maqedoni, lidert shqiptar kan qen shprfills pr
kt gj. Nuk i kan dhn rndsi. Me t drejt jemi mburrur pr tolerancn
fetare, por harrojm q toleranca fetare sa ’sht nj gj e mrekullueshme,
sht nj gj e brisht, si jan gjrat e mrekullueshme. Mund t thyhet
shum leht. Ka vende q kan patur toleranc fetare t jashtzakonshme
dhe pas dhjet vjetsh nuk u ka mbetur asnj gjurm. E prmend kt,
sepse Shqipria duke qen nj vend me tri fe, radikalizmi i njrs
prej feve n kt rast, mjafton pr t’i vn zjarrin ksaj ngrehine
t tolerancs, ktij tempulli q shqiptart kan mundur ta ruajn shekuj
me radh.
Si e shikoni
rolin e kulturs sot n raport me sfidat q kalojn shqiptart?
Kultura ka
gjithmon rol kryesor. Do ta ndihmoj gjithmon pranimin e Shqipris
n familjen evropiane. N kt rast, porta e par sht imazhi i nj vendi,
kultura, qytetrimi i tij, sepse nj qytetrim nuk mund t kuptohet
pa kultur dhe hyrja n Evrop nuk mund t kuptohet pa qytetrimin
evropian.
( Marr nga
VOA )