Vdekja
e një ikone
Shkruan
: Ardiana SHALA
Me
vdekjen e papës Gjon Pali II nga kjo botë u nda një
ndër ikonat e shek XX. Sikur shekulli që e formoi, edhe
papa ishte një figurë komplekse, kampion i lirisë
për disa, e mishërim i intolerancës për të
tjerët. Shqiptarët kanë shpallur ditë zije për
kujtim të papës së parë që puthi tokën
shqiptare, por roli i tij në historinë e shqiptarëve
mbetet për t'u konstatuar.
Thonë
se kundërshtitë e mëdha mishërohen në njerëz
të mëdhenj. Nëse kjo është e vërtetë,
ahere papa Gjon Pali II do të përmendet si një ndër
emrat e mëdhenj të katolicizmit. Në nekrologjet e
botuara për të ndjerin ndjehet rëndimi i peshave
në kandar. Epopeja antikomuniste, orvatja e pashembullt për
dialog ndërfetar. Kontra qëndrimit konzervativ, p.sh.
kundrejt grave a viktimave të sidës.
Karol
Vojtyla lindi më 18 maj 1920 në Poloni, në Vadovicë
afër Krakovit. Ai do të bëhej studenti më i
ri i filozofisë në fakultetin e Krakovit, e aktor i talentuar
pranë grupit teatror Studio 38. Pas shpërthimit të
LDB-së, ai do të shquhej edhe si gurthyes shembullor,
meritë kjo që mezi e shpëtoi nga deportimi nazist
për në Gjermani.
S'do
mend që rrita në një mjedis të sertë katolik
do t'ia ketë trasuar udhën polakut të ri. Sidomos
viti 1941 do të ketë qenë vendimtar. Ishte koha e
triumfeve të totalitarizmit, kur polakëve, të shkelur
dyfish prej Hitlerit e prej Stalinit, u kish mbetur shpresa veç
te Hyu. E Karol Vojtylës, 21 vjeçar, edhe kjo fije e
shpresës do t'i jetë tëholluar tmerrësisht me
vdekjen e të jatit. Jetim që herët nga e ëma,
e mbetur fill pas vëllathit të vdekur, bonjaku Karol Vojtyla
mund ta ketë ndjerë se si e mishëronte fatin e hidhur
të Polonisë: braktisur në rrugë të madhe,
krejt vetëm, duarthatë para vërsuljes së fatkeqësive.
Në
këtë moment të zi sterrë, pa shpresë nga
robi, Karol Vojtyla do t'i kthehej Hyut me mish e shpirt. Ai e lë
filozofinë, e zë të studiojë me pasion teologjinë.
Aty e tëhu, qiriri do t'i ndrinte vetëm për kishën.
Pas mbarimit të LDB, më 1946, ai shugurohet pater e vete
në Romë për studime postdiplomike. Më 1964 papa
Pali VI e emëron arqipeshkop të Krakovit, e më 1967
kardinal - e çfarë kardinali se! Ai i lë pa mend
madhoritë komuniste që në krye, kur i flak prej kishës
kolaboracionistët e regjimit, e kur i shpall luftë botërisht
besimit ateist në paraqitjet e veta publike. Më 16 tetor
1978, në një akt që e trand tërë botën
katolike, ai zgjedhet i pari papë jo-italian qëkur, e
pagëzohet nunc Gjon Pali II.
Ndoshta
s'është për t'u habitur, pra, pse një papë
evrolindor, e aq më shumë një papë polak, ia
përkushtoi veten aq shumë mu luftës së pakompromis
kundër sovjetëve. Ai njëmend s'kishte dorë në
tanke e avionë; qesëndisja e moçme e Stalinit për
Vatikanin vlente ende. Por papa Gjon Pali II e kishte në dorë
t'i shpallte luftë ideologjike komunizmit, duke ia sfiduar
fuqinë e besimit. Si u pa më vonë, mu kjo ishte edhe
arma më mortore kundër sovjetëve.
Ka
nga ata që thonë, se papa s'u kënaq as me aq. Se
ai i vuri në shërbim të kauzës antikomuniste
edhe xhirollogaritë e Vatikanit, prej Nikaraguas, nëpër
Afrikë, e gjer në Kore. Andaj ndoshta s'të habit
që, kur u plagos në atentat prej turkut marksist Mehmet
Ali Agxha, më 13 maj 1981, gjurmët e atentatit shpienin
gjer te sigurimi bullgar, e më tej gjer në Moskë.
Jo,
papa Gjon Pali nuk qe ai që e themeloi Solidaritetin. As ai
që e rrëzoi Murin e Berlinit. Madje papa s'ishte askund
afër atë natë të 9 nëntorit 1989, kur turmat
e gjermanëve të dëshpëruar e bënë
copë e grimë simbolin madhor të luftës së
ftohtë.
Por
ato skena s'ftillohen dot, pa përmendur edhe emrin e papës.
E
megjithatë, ta shpallësh Karol Vojtylën "patriot
polak" tingëllon -edhe është!- tejet vulgare.
Tërë vepra e tij pontifike, përfshirë këtu
shkresat ex kathedra, kumtesat, udhërrëfimet për
katolikë, etj etj, zbulon se ai e kishte një besim të
patundur në Hyun, e në kishën romano-katolike si
mëkëmbëse të Tij në tokë. I ndjeri
besonte, matanë hijes së çdo dyshimi, se shëlbimi
i trupit e shpirtit të njeriut varet prej kishës.
Andaj,
pyetja është nëse Polonia përdori papën,
apo ky Poloninë. Fushata e tij sypatrembur kundër sovjetëve,
paq sa mund të interpretohet si fushatë nacionale e një
polaku, mund të shihet - madje edhe më shumë! - si
fushata e një fanatiku fetar, që përdor vendin ku
lindi si lloz, për ta flakur në skëterrë "pushtetin
e djallit".
Besimi
në Hyun - ky është kodi që zbërthen jetën
e Karol Vojtylës. Si dhe bindja e tij pa rezerva se ateizmi
ishte shpikje e Qoftëlargut, për ta degjeneruar Njeriun:
krijesën unike, krijuar prej Hyut mbas shembëlltyrës
së Tij.
Mistike,
s'ka fjalë. Por pa trokitur në kjo portë, s'e ftillon
dot personin e të ndjerit.
Në
anën tjetër, ai s'ishte si ndonjë kryqtar i mesjetës.
Për dallim prej pararendësve, ai ia hedhi një sy
botës e kuptoi, që rreziku s'vinte prej feve garuese,
por prej ateizmit. E meqë s'ish leshko të mejtohet sa
engjuj pushojnë majë gjilpëre, ai s'ngurroi të
bëhet papa i parë ndonjëherë që vë
këmbë në sinagogë (Romë, 1980) e në
xhami (Siri, 2001). Një vit më parë, më 2000,
papa Gjon Pali II e kish shkelur një tjetër tabu të
kishës katolike, duke pranuar se ishte Faji im, Mea Culpa,
përndjekja papore në histori kundër hebrejve, heretikëve,
e grave.
Me
ç'rast arritëm, dashur-padashur, te pika më e përflakur
e këtij nekrologu. Përkundër Mea Culpas: për
sa u përket grave, papës së ndjerë i rrihte
fort delli i mesjetës. Në këtë pikë, si
thonë malësorët, papa e pat kryqin e fortë,
derisa dha shpirt.
Papa
Gjon Pali II mund të ketë qenë kampion për të
drejtat e njeriut, por gratë katolike reformiste mendojnë
që ai harronte rregullisht gjysmën e njerëzimit.
Ai i ndejti besnik gjer në fund traditave më konzervatore
të kishës. Për shugurim të femrave s'bëhej
fjalë, sikur as për planim të familjes, kondome,
a abort. Përmes emisarëve të vet, ai madje u orvat
sa e sa herë t'i anullonte edhe vendimet e Këshillit të
dytë të Vatikanit, që u njohu grave një rol
ca më aktiv në liturgji.
Si
te shumë burra tjerë, ashtu edhe te Karol Vojtyla, intoleranca
kundrejt lirive të femrës shtohej me pleqërinë.
Vitin e kaluar Vatikani vajti gjer atje sa ta lëshonte një
dokument kundër feminizmit. Atje thuhej se feministët
janë "armiq të meshkujve", se minojnë familjet,
e se i hapin udhë martesave homoseksuale.
Gjithashtu,
rezistenca kryeneçe e papës kundër prezervativëve,
e qëndrimet joshekullore rreth seksualitetit, u kanë kushtuar
jetën miliona njerëzve. Kisha katolike nën Karol
Vojtylën s'ia vari kurrë realitetit që sot shumica,
edhe te katolikët -e, si u pa këto kohët e fundit
në skandalet seksuale të kishës në Amerikë
e në Evropë, madje edhe te fretërit! - kanë
më shumë se një partner seksual. Duke kërkuar
prej njerëzve të papërsosur të sillen si engjëj
(apo, të paktën, më mirë se fretërit e
skandalizuar), duke i damkosur prezervativët si imoralë,
e duke lidhur aleanca me shtetet më fundamentaliste islamike,
kisha arriti ta siluronte fushatën globale kundër sidës.
Burrave e grave të infektuar të të gjitha moshave,
e foshnjeve të lindura me sidën, u mbetet të ngushëllohen
që kisha i ka sakrifikuar për hir të vlerave më
të larta.
Edhe
nëse ata s'ngushëllohen tamam, Vatikani sigurisht që
s'e ka fort problem. Në planin afatgjatë, e vështruar
nga këndi i kishës, rreziku sot vje prej tjetërkund.
Sovjetët
janë harruar. Gratë e bezdisshme, që kërkojnë
trajtim të njëjtë si burrat, janë ende pak.
Kurse masat e infektuara të Azisë dhe Afrikës janë
në largësi komode gjeografike, kulturore e emocionale.
Papa i ri duhet të merret në radhë të parë
me tëhuajësimin e kishës në trojet e veta amtare,
në Evropë. Këtu ku një numër në rritje
i njerëzve ia ka kthyer shpinën dogmave të kishës,
e jeton jetën sipas vlerave e normave të veta morale.
Karol Vojtyla s'arriti dot ta zbërthente këtë problem:
pragmatizmi i tij s'para kish më se me çfarë të
joshte, kurse fanatizmi vetëm sa trembte. Para se të vdiste,
ai arriti të shihte se si po binte ndikimi i kishës madje
edhe në vendin e tij të lindjes, në Poloni.
Ndër
shqiptarët, vdekja e papës ka shkaktuar zije kombëtare.
Liderët nacionalistë të shqiptarëve te papa
shihnin një njeri të lidhur pa rezerva në koalicionin
antisovjetik, që doemos se do të mbante qëndrim më
drejt se tjerët kundrejt synimeve kombëtare të shqiptarëve.
Dhe vërtet, sa rrojti, papa i priti e përcolli shumicën
e liderëve shqiptarë, prej kryetarëve të radhës
të Shqipërisë, e deri te kryetari asokohe ilegal
i Kosovës, dr Ibrahim Rugova. Shoqërimi kulminoi më
25 prill 1993, papa Gjon Pali II u bë nunci i parë ndonjëherë
që puthi tokën shqiptare.
Por,
dora në zemër, është vështirë të
thuhet nëse ky shoqërim sporadik me papën i solli
dobira konkrete shqiptarëve. S'mund të thuash p.sh. se
ai mbronte shqiptarët nga akuzat për "islamizëm",
meqë ky shoqërim s'u bë shkak që të ndërronin
mendje as akuzuesit, as mbrojtësit e shqiptarëve. Poashtu,
gjatë dhunës serbe në Kosovë që prej vitit
1981 e tëhu, Vatikani mbajti një qëndrim të
rezervuar, që dallonte shumë prej qëndrimit proaktiv
të Vatikanit në plot vatra tjera të krizës.
Në prag të ndërhyrjes së Natos në Kosovë,
eksponentë të Vatikanit organizuan madje edhe një
manovër të fundit për ta shmangur bombardimin e Serbisë,
duke "ndërmjetësuar" një lëshim të
parëndësishëm të Millosheviçit ndaj Rugovës
rreth disa godinave shkollore. Në fakt, duke njohur fanatizmin
fetar të papës Gjon Pali II dhe të Vatikanit, s'të
mbushet mendja assesi që ata do të kenë synuar ndonjëhjerë
shporrjen e serbëve ortodoksë nga Kosova, për t'ia
dorëzuar këtë vend "shqiptarëve myslimanë".
Mundësisht
mund të thuash, ndoshta, që shembëlltyra e papa Gjon
Palit II ishte operacionale për liderët e shqiptarëve,
në orvatjet e tyre interne për ta ruajtur karakterin sekular
të lëvizjes nacional-çlirimtare. Gjë që,
doemos, s'është t'u flakur poshtë. E që, mbase,
mund të ketë qenë edhe një ndër qëllimet
e papës. Por dyshoj thellë nëse ky moment do të
zë vend qendror kur të shkruhen librat e ri të historisë.
Sa
për vete, mund të pranoj këtu se spektakli i prolonguar
publik rreth vdekjes së papës më shkaktoi një
trazim të mundimshëm, sikur ndodh shpesh herë te
njerëzit kur bëhen dëshmitarë të një
ndërrimi të zorshëm të epokave.
Në
njërën anë, më dhembsej fëmija i vetmuar
bonjak, i braktisur prej robit e i kthyer në ankth drejt Zotit;
polaku që po vdiste njësoj i vetmuar si kish lindur, atje
larg në Itali, i mërguar prej atdheut; plaku i kyçur
në sistemet jetëmbajtëse gjer në grahmat e fundit,
flia e tij e fundit dhënë besës katolike.
Në
anën tjetër, kujtoja debatin nga Kuvendi Popullor në
mars 2003. Deputetët katolikë, nën ndikimin e fortë
të klerit, në aleancë me deputetët më reaksionarë
myslimanë e ortodoksë, tek bllokonin miratimin e një
ligji modern për bashkëjetesë e për partneritet
homoseksual. Një ligj që do ta modernizonte brenda natës
legjislaturën e vjetëruar të Shqipërisë,
por që ra pré e konzervatizmit të Vatikanit.
Mbi
të gjitha, orvatesha të mos harroj që ai debat mbase
as që do të ish mbajtur ndonjëherë, po të
mos kishte qenë bonjaku polak Karol Vojtyla. Si feministe shqiptare,
figura e tij më ndan në dysh. Gjithçka që
kam: lirinë kombëtare, shkollën, standardin tim ekonomik,
e kam pjesërisht falë punës së tij. E njëherit,
gjithçka që kam mund ta humbas brenda natës, nëse
ngritet lugat në Evropë vizioni papor për femrën.
Nëse
qëndron ajo, se kundërshtitë e mëdha mishërohen
në njerëz të mëdhenj. Atëhere papa Gjon
Pali II, ndjesë pastë, meriton një minut heshtje
nga të gjithë. Madje edhe nga skeptikët e tij. |